Tropikal Tayleriyozisli Sığırlarda Hemogram ve Bazı Serum Parametrelerindeki Değişiklikler

Ömer KIZIL1, Tolga KARAPINAR1, Engin BALIKÇI1, Meltem KIZIL2
1Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Elazığ-TÜRKİYE
2Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı Elazığ-TÜRKİYE

Özet
Bu çalışma, tayleriyozisli sığırlarda aneminin derecesine bağlı olarak biyokimyasal parametrelerde şekillenecek değişiklikleri saptamak amacıyla yapılmıştır.

Bu çalışmada materyal olarak 30 adet tropikal tayleriyozisli sığır ile 10 adet klinik olarak sağlıklı sığır kullanılmış ve hasta sığırlar hematokrit değerlerine göre 3 ayrı gruba ayrılmıştır.

Sonuç olarak; tropikal tayleriyozisli sığırlarda biyokimyasal parametrelerden; glikoz, üre, trigliserid, total protein, albumin, total bilirubin, AST, ALT, CK, Na ve K düzeylerinin aneminin şiddetine bağlı olarak sağlıklı hayvanların değerlerine göre önemli farklılık gösterdiği belirlenmiştir.

Giriş
Theileria annulata’nın neden olduğu tropikal tayleriyozis, ülkemizde görülen en önemli sığır hastalıklarından birisidir 1. Hastalığa karşı kültür ırkı hayvanlar yerli ırk hayvanlara göre daha duyarlı olup, hastalık özellikle yüksek verimli hayvanlarda verim kayıplarına ve ölümlere neden olmaktadır 2-5. Hastalığın klinik semptomları konakçının duyarlılığına, yaşına ve etkenin patojenitesine göre değişiklik gösterir 2. Doğal hastalık olaylarında semptom ve lezyonlar hafif ile şiddetli arasında 6, klinik seyrine göre ise perakuttan kroniğe kadar değişen bir hastalık tablosu şeklinde ortaya çıkabilir 4. Klinik semptomlar genel olarak vücut ısısında artış, lenf yumrularında büyüme, mukozalarda solgunluk, peteşiyel kanamalar, anemi ve zayıflama şeklinde ortaya çıkar 4,7. Hastalığın son dönemlerinde hemolitik anemi ve ikterusun da görülebileceği bildirilmiştir 8,9.

Hastalığın teşhisi, klinik belirtilerin yanısıra kan yayma preparatlarında etkenin piroplazm formlarının görülmesiyle mikroskobik olarak yapılır. Ayrıca komplement fiksasyon testi (CFT), indirekt immunofluoresans testi (IFA), enzim bağlı immünosorbent test (ELISA) ve polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) teşhis amacıyla kullanılan diğer testlerdir 10.

Theileria annulata ile doğal olarak enfekte olan veya deneysel olarak enfekte edilen sığırlarda hematolojik ve biyokimyasal parametrelerdeki değişimleri bildiren yayınlar 8,11-14 bulunmasına karşın, bu parametrelerdeki değişimleri aneminin derecesiyle ilişkilendiren bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Buradan hareketle bu çalışmada hematokrit değerlerine göre üç gruba ayrılan tayleriyozisli sığırlarda aneminin derecesine bağlı olarak biyokimyasal parametrelerdeki değişimlerin ortaya konulması amaçlanmıştır.

Materyal ve Metot
Araştırmanın materyalini Nisan – Ağustos 2006 döneminde F.Ü. Veteriner Fakültesi Hayvan Hastanesi İç Hastalıkları Kliniğine muayene ve tedavi için getirilen 30 adet tayleriyozisli sığır ile 10 adet klinik olarak sağlıklı sığır (Kontrol) oluşturmuştur.

Tayleriyozisli sığırlar hematokrit değerlerine göre 3 ayrı gruba ayrılmış ve 1. grubu hematokrit değeri %10-15 arasında (G1), 2. grubu hematokrit değeri %15-20 arasında (G2) ve 3. grubu hematokrit değeri % 20-25 arasında (G3) olan 10’ar adet sığır oluşturmuştur.

Çalışmada kullanılan hiçbir hayvanın Theileria annulata’ya karşı aşılanmamış olduğu belirlenmiştir.

Detaylı klinik muayeneleri yapılan tüm hayvanlardan tekniğine uygun olarak kulak uçlarından alınan kan ile yayma preparatlar hazırlanmış, Giemsa ile boyanmış ve ışık mikroskobunda immersiyon objektifi ile Theileria annulata’nın piroplazm formlarının varlığı tespit edilmiştir. Total lökosit ve eritrosit sayısı Thoma lam ve lameli kullanılarak, hematokrit değer mikrohematokrit tüpler yardımıyla ve hemoglobin miktarı Sahli hemoglobinometresi kullanılarak belirlenmiştir.

Tayleriyozis saptanan hayvanlar ile kontrol hayvanlarının v. jugularis’lerinden 10’ar ml EDTA’lı kan örneği alınmış, 3000 rpm’de 5 dk santrifüj edilerek, plazmaları çıkarılmış ve biyokimyasal analizlerde kullanılmak üzere -20ºC’de saklanmıştır. Biyokimyasal analizler (Glikoz, üre, total protein, albumin, total bilirubin, trigliserid, AST, ALT, ALP, CK, Ca, Mg, Na ve K) ticari test kitleri yardımıyla Olympus AU 600 (Optical Co Ltd., Japan) marka otoanalizörde yapılmıştır.

İstatistiksel analizler SPSS Ms Windows Release 10.0 programı yardımıyla, One-Way Varyans analiz (ANOVA) testi kullanılarak yapılmıştır.

Bulgular
Tayleriyozisli sığırlar ile kontrol grubu hayvanların hematolojik ve biyokimyasal muayene bulguları ile bu bulguların istatistiksel önem dereceleri Tablo 1’de gösterilmiştir.

 

Bu tablo incelendiğinde, gruplar arasında plazma ALP, Ca ve Mg düzeyleri hariç diğer tüm parametrelerde istatistiksel olarak önemli değişikliklerin ortaya çıktığı görülmektedir.

Tartışma
Theileria annulata ile enfekte sığırlarda eritrosit sayısı, hemoglobin miktarı ve hematokrit değerlerde hastalığın süresi ve şiddetiyle ilişkili olarak önemli derecelerde azalmalar olduğu değişik çalışmalarda 14-18 bildirilmiştir. Bu çalışmada da eritrosit sayısı, hemoglobin miktarı ve hematokrit değerlerde önemli azalmalar (p<0.001) saptanmış ve araştırıcıların 14-18 bulgularıyla uyum içerisinde bulunmuştur. Tropikal tayleriyoziste anemi en önemli semptom olmasına rağmen, kesin mekanizması hala bilinmemektedir. Tropikal tayleriyoziste ilerleyici tarzda gelişen anemi muhtemelen ekstravasküler hemolitik bir anemidir 15,19. Hoosmand–Rad 20 anemide otoimmun bir reaksiyonun etkili olduğunu, Adam ve ark. 21 ise komplement aktivasyonunun eritrosit yıkımına neden olduğunu ileri sürmüşlerdir. Özellikle hastalığın son dönemlerine doğru lenfositlerin yıkımı ve çeşitli organlara infiltrasyonu nedeniyle lökopeni görülebileceği ileri sürülmüştür 22,23. Çalışma sonuçlarına bakıldığında aneminin en şiddetli olduğu 3. grupta total lökosit sayısının en düşük olarak saptanması bu bilgileri destekler niteliktedir.

Theileria annulata ile enfekte olan sığırların kullanıldığı değişik çalışmalarda kontrollere göre tayleriyozisli hayvanların serum total protein 8,24, albumin 12, globulin 8 ve glikoz 12,25,26 konsantrasyonlarında önemli azalmalar, bilirubin konsantrasyonlarında ise önemli artışlar olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmada da kontrollere nazaran hasta hayvanların total protein (p<0.001), albumin (p<0.001) ve glikoz (p<0.05) düzeylerinde önemli derecelerde azalmalar saptanmıştır. Ayrıca bu değerlerin aneminin şiddetine bağlı olarak azalma gösterdiği tespit edilmiştir. Bazı araştırıcılar 8 tayleriyozisli sığırlarda saptadıkları serum total protein konsantrasyonlarındaki azalmayı muhtemel karaciğer yetmezliği nedeniyle oluşan hipoalbuminemi ve hipoglobunemiye bağlamışlardır. Glikoz düzeylerindeki azalmaların hastalığın şiddeti ve süresiyle alakalı olarak gelişen iştahsızlıkla ilişkili olduğu, total protein ve albumin konsantrasyonlarındaki azalmaların ise hem gıda alımının hastalık süresince yetersiz olması, hem de ateşli hastalıklarda metabolik ihtiyaçların artması nedeniyle albuminin aşırı yıkılmanması 27 nedeniyle oluştuğu bildirilmiştir.

Çeşitli çalışmalarda 12,15,26 tayleriyozisli hastalarda bilirubin düzeyleri yüksek olarak belirlenmiş ve yüksek bilirubin düzeylerinin muhtemelen hastalık esnasında gelişen karaciğer yetmezliği ve hemolitik anemiyle ilişkili olabileceği ifade edilmiştir 8. Çalışmada hematokrit değerin en düşük saptandığı 3. grupta total bilirubin düzeylerinin en yüksek olarak saptanması (p<0.05) ve diğer gruplarda aneminin derecesine göre bu düzeylerdeki artışların paralellik göstermesi bu ifadeleri destekler niteliktedir.

Çalışma sonuçlarına göre, tayleriyozisli sığırların plazmalarında kontrollere göre yüksek olarak belirlenen trigliserid düzeyleri (p<0.05), muhtemelen açlığa bağlı olarak vücuttaki yağ depolarının yıkımlanması ile ilişkilidir.

Çalışmada hastalığın şiddeti ve süresiyle ilişkili olarak hasta hayvanların plazmasında AST (p<0.05), ALP ve ALT (p<0.001) aktiviteleri atmış olarak saptanmıştır. Benzer şekilde Sandhu ve ark 28 deneysel olarak Theileria annulata ile enfeksiyon oluşturdukları buzağılarda serum AST, ALP ve ALT aktivitelerini artmış olarak saptamışlardır. Normal olarak bu enzimler kas dokusu ve karaciğerde bulunmaktadır ve düzeylerindeki artışlar da bu dokularda meydana gelen hasarlara yorumlanmaktadır 27. Theileria annulata enfeksiyonunun karaciğerde koagulasyon nekrozuna, periportal alanlarda yoğun lenfosit infiltrasyonuna ve anemi nedeniyle oluşan hipoksinin de hepatobilier sistemde hasara neden olduğu ifade edilmiş ve bu enzimlerdeki artışların nedeni olarak gösterilmiştir 8,13. Hastalığın son dönemlerinde yatalaklığın neden olduğu toksemi durumunun ve anemi nedeniyle oluşan kas hasarının plazma CK düzeylerinde artışa neden olduğu ifade edilmektedir 29. Çalışmada plazma CK düzeylerindeki artışların (p<0.001) özellikle aneminin en şiddetli olduğu 3. grupta saptanmış olması araştırıcının 29 bildirimleriyle uyum içerisindedir. Sandhu 28 deneysel olarak buzağılarda Theileria annulata ile enfeksiyon oluşturulan ve histopatolojik, hematolojik ve biyokimyasal değişimlerini incelediği bir çalışmada 28, BUN ve ürik asit konsantrasyonlarının önemli derecede artmış olduğunu saptamıştır. Hastalık esnasında gelişen böbrek hasarı bu artışın nedeni olarak gösterilmiştir. Yapmış olduğumuz bu çalışmada da muhtemelen aynı nedenden dolayı aneminin derecesiyle dolayısıyla da hastalığın süresi ve şiddetiyle alakalı olarak üre konsantrasyonları artmış olarak (p<0.05) saptanmıştır.

Çalışmada her ne kadar gruplar arasında Ca ve Mg düzeyleri bakımından istatistiksel bir önem saptanamamışsa da, düzeyler kontrollere göre düşük bulunmuştur. Tayleriyozisli sığırların plazmalarında Na ve K düzeylerinde aneminin derecesiyle ilişkili olarak ortaya çıkan azalmalar da istatistiksel olarak önemli (p<0.01) bulunmuştur. Theileria annulata ile enfekte sığırlarda saptanan düşük Ca düzeylerinin hipoalbuminemi ve hipomagnesemi ile alakalı olabileceği 27,30, ayrıca akut sistemik hastalıkların hipokalsemiye neden olabileceği 27 ifade edilmektedir. Serum Mg düzeylerindeki azalmaların ise hastalığın seyrinde ortaya çıkan ishal ve böbrek yetmezliği ile 31, K düzeylerindeki azalmaların ise iştahsızlık ve hipomagnesemi ile 12 alakalı olabileceği vurgulanmıştır.

Sonuç olarak; tropikal tayleriyozisli sığırlarda bu çalışmada düzeyleri belirlenen biyokimyasal parametrelerden; glikoz, üre, trigliserit, total protein, albumin, total bilirubin, AST, ALT, CK, Na ve K düzeylerinin aneminin şiddetine bağlı olarak değişim gösterdiği belirlenmiştir.

Kaynaklar

1) Sayın F, Dinçer S, Karaer Z, ve ark. Studies of the epidemiology of tropical theileriosis (Theileria annulata infection) in cattle in central Anatolia, Turkey. Tropical Anim Health Product 2003; 35: 521-539.

2) Gill BS, Bhattacharyulu Y, Kaur D. Symptoms and pathology of experimental bovine tropical theileriosis (Theileria annulata infection). Annal Parasitol 1977; 52: 597-608.

3) Purnell RE. Theileria annulata as a hazard to cattle in the countries on the northern mediterranean littorol. Vet Res Commun 1978; 2: 3-10.

4) Omer OH, El-Malik KH, Mahmoud OM, et al. Haematological profiles in pure breed cattle naturally infected with Theileria annulata in Saudi Arabia. Vet Parasitol 2002; 107: 161-168.

5) Girewall A, Ahuja JS, Singha SPS, Chaudhary KC. Status of lipid peroxidation, some antioxidant enzymes and erythrocytic fragility of crossbred cattle naturally infected with Theileria annulata. Vet Res Comm 2005; 29: 387-394.

6) Melhorn H, Schein E, Ahmed JS. Theileria. In: Kreier JP. (Editor). Parasitic Protozoa, Vol 7, New York: Academic press 1994: 270-271.

7) Forsyth LMG, Minns FC, Kirvar E, et al. Tissue damage in cattle infected with Theileria annulata accompanied by methastasis of cytokine-producing schizont-infected mononuclear phagocytes. J CompPathol 1999; 120: 39-57.

8) Omer OH, El-Malik KH, Magzoup M, et al. Biochemical profiles in Frisian cattle naturally infected with Theileria annulata in Saudi Arabia. Vet Res Comm 2003; 27: 15-25.

9) Radostits OM, Blood DC, Gay CC. Veterinery Medicine, 8 th edition, Philadelphia: WB Saunders, 1994.

10) Jang S, Cho K, Chae JS, Kang SH. Fast diagnosis of bovine Theileriosis by whole blood PCR and microchip electrophoresis. Bull Korean Chem Soc 2004; 25: 757-760.

11) Laiblin C, Baysu N, Muller M. Clinical on experimental Theileria annulata infection of cattle. I. clinical chemical study. Berliner und Munchener Tierarztliche Wochenschrift 1978; 91: 25-27.

12) Yadav CL, Sharma NN. Changes in blood components during experimentally induced Theileria annulata infection in cattle. Vet Parasitol 1986; 21: 91-98.

13) Sandhu GS, Grewal AS, Singh A, et al. Haematological and biochemical studies on experimental Theileria annulata infections in crossbred calves. Vet Res Commun 1998; 22: 347-354.

14) Singh A, Singh J, Grewal AS, Brar RS. Studies on some blood parameters of crossbred calves with experimental Theileria annulata infections. Vet Res Commun 2001; 25: 289-300.

15) Dhar S, Gautam OP. Observation of anaemia in experimentally induced Theileria annulata infection of calves. Indian J Anim Sci 1979; 49: 511-516.

16) Sharma NN. Haematological observation in bovine theileriosis, anaplasmosis and in mixed infections. Indian J Haematol 1979; 3:153-156.

17) Metha HK, Sisodia RS, Misroula RS. Clinical and haematological observations in experimentally induced cases of bovine theileriosis. Indian J Anim Sci 1988; 58: 584-587.

18) Rayulu V, Hafeez MD. Haematological values in cattle infected with Theileria annulata. Indian J Anim Sci 1995; 65: 1202-1203.

19) Boulter N, Hall R. Immunity and vaccine development in the bovine theileriosis. Adv Parasitol 2000; 44: 41-97.

20) Hooshmand-Rad P. The pathogenesis of anaemia in Theileria annulata infection. Res Vet Sci 1976; 20: 324-29.

21) Adam C, Geniteau M, Gougerot-Pocidalo M, et al. Cryoglobulins, circulating immune complexes and complement activation in cerebral malaria. Infect Immun 1981; 31: 530-535.

22) Sharma RD, Gautam OP. Theileriosis. II. clinical cases in indigenous calves. Indian Vet J 1971; 48: 83-91.

23) Al-Kushali MN, Al-Dahash SY, Mahmoud GS, Joshi BP. Study of haemotological parameters in clinical theileriosis in Iraqi cattle. Indian J Vet Med 1981; 7: 70-72.

24) Polyakov VF. Protein methabolism in the blood of cattle with experimental theileriosis. Vet Bull 1965; 36:1349.

25) Bansal GC, Gaur SNS. Note on biochemical changes in experimental bovine theileriosis. Pantnagar J Res 1977; 2: 221-222.

26) Sudan NA, Sinha BP, Verma SP. Haematological and biochemical changes in crossbred calves infected experimentally with Theileria annulata. J Vet Parasitol 1989; 2: 25-30.

27) Smith BP. Large Animal Internal Medicine, Third edition, St Louis: Mosby, 2002.

28) Sandhu GS. Histopathological, biochemical and haematological studies in crossbred calves suffering from experimental tropical theileriosis. Thesis, Punjab Agricultural University, Ludhiana, 1996.

29) Kaneko JJ. Clinical Biochemistry of Domestic Animals, 4th edition, New York: Acedemic press, 1989.

30) Burtis CA, Ashwood ER. Tiez Fundamentals of clinical chemistry, 4 th edition, London: Academic press, 1996.

31) Agus ZS, Wasserstein A, Goldfarb S. Disorders of calcium and magnesium homeostasis. Ann Med 1982; 72: 473-488.