Özellikle son 20 yıldır Dünya’nın pek çok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de balık üretimi ve yetiştiriciliğinde büyük ilerleme kaydedilmiştir. Her geçen gün üretim miktarı ve üretimi yapılan balık türü sayısı artmaktadır. Bu gelişmelere paralel olarak diğer hayvancılık sektörlerinde olduğu gibi hastalık sorunlarında da artış olmaktadır. Balık hastalıklarının kemoterapotiklerle tedavisi çoğunlukla ekonomik değildir. Ayrıca çevre kirliliği, rezidü gibi bir çok nedenle ilaç uygulamaları sınırlandırılmaktadır. Viral balık hastalıklarının tedavisi ise mümkün olamamaktadır. Tüm bu nedenlerle balık hastalıklarının önlenmesi amacıyla aşı geliştirme çalışmaları önem kazanmış olup, ticari aşılar geliştirilmiştir. Özellikle bakteriyel balık aşıları günümüzde sahada başarılı şekilde uygulanmaktadır.
BALIKLARDA KULLANILAN AŞI ÇEŞİTLERİ

Aşının Türü
Sakıncaları
Canlı attenüe aşılar
Virulans kazanma
İnaktif aşılar
Daha düşük veya kısa süreli bağışıklık
Genetik rekombinant aşılar
Pahalı, yüksek teknoloji
Genetik attenüe aşılar
“
Peptid aşılar
“
Anti-idiotip aşılar
“

BALIKLARDA AŞILAMANIN FAYDALARI

– Hastalıklardan kaynaklanan ölüm ve verim kayıpları azalır.
– Tedavi için kullanılan giderler azalır.
– Yemden yararlanma artar, daha hızlı gelişme olur.
– İlaç kullanılması sonucu oluşan çevre kirliliği azalmış olur.
– Balık ve diğer deniz ürünlerinde rezidü sorunları azalmış olur.
– Tüketici sağlığı üzerinde aşıların herhangi bir olumsuz etkisi yoktur.
AŞININ BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Hiç bir aşı % 100 koruma sağlamaz

1. Balığın sağlık durumu ile ilgili faktörler

– Bakteriyel Hastalıklar
– Viral Hastalıklar
– Paraziter Hastalıklar
– Mantar Hastalıkları
Yetiştirme şartları ile ilgili faktörler
– Stress
– Diyet ( Vit.E, Vit.C )
– Kirleticiler (fenoller-antijen alımına engel)
– Ağır Metaller (antijen alımına engel)
– Antibiyotikler
– Çevre ( sıcaklık, pH, sertlik, ÇO miktarı)
Aşı ile ilgili faktörler;
– Antijenin dozu
– Antijenin özelliği
– Aşının uygulanış şekli ( injeksiyon.,banyo, püskürtme, oral )
– Aşıda adjuvantların olup olmaması
– İmmunostimulanların bulunup bulunmaması, aşılamanın sonuçlarını etkiler.
AŞININ VERDİĞİ KORUYUCULUĞUN YORUMLANMASI

1) Aşı hastalık görülmeyen işletmelerde sağlıklı balıklara uygulanmalı
2) Aşısız kontrol grubu bırakılmalı
Değerlendirme ;
– Aşılı ve aşısız balıklarda ölüm yok :
· Enfeksiyon çıkmamış ( aşı hakkında karar yok )
– Aşılı balıklarda enfeksiyon var, aşısız balıklarda yok
· Enfeksiyon farklı bir patojen nedeniyledir (Teşhis)
· Aşı enfeksiyon kaynağıdır (araştırılmalıdır)
– Aşılı balıklarda enfeksiyon yok, aşısızlarda var :
· Aşı koruyuculuk sağlıyor
– Aşılı ve aşısız balıklarda aynı oranda ölüm var :
· Aşı koruyuculuk sağlamıyor
· Aşısı yapılan hastalıktan farklı bir hastalık var.

İnaktif olarak hazırlanmış ticari aşıların (yersiniozis, vibriozis) uygulanmasında göz önünde bulundurulması gereken faktörler;
1- Aşı sağlıklı balıklara yapılmalıdır (viral, bakteriyel, paraziter, mantar hastalıklarından ari olmalıdır).
2- Balığın büyüklüğü ve bölgenin bulaşıklığı göz önüne alınarak aşılamada en uygun yöntem seçilmelidir.
3- Stress faktörleri ( O2, ağır metal ve organik kirlilik gibi) olmamalıdır.
4- Aşılar direkt gün ışığından korunmalı, kesinlikle dondurulmamalıdır.
5- Aşı şişesi açıldığında tüketilmelidir.
6- Aşılamada prospektüslere kesinlikle uyulmalıdır.
7- Aşı kullanılmadan önce iyice çalkalanmalıdır.
8- Aşılamadan sonra koruyucu bağışıklık oluşma süresi türe ve suyun sıcaklığına bağlıdır.
İnaktif Aşıların Uygulama Yöntemleri
1- İmmersiyon Yöntemiyle Aşılama
Bu aşılama yönteminde yavru balıklar bir kepçe yardımıyla alınarak prospektüsüne uygun olarak hazırlanmış aşı solusyonuna 1 dakika daldırılıp çıkarılır. Bu yöntemde dikkat edilmesi gereken hususlar ;
1- Aşılamadan 1 gün önce balıklar aç bırakılmalıdır
2- Balıkların ağırlığı 1.5 g olmalı ve aşı 14-21 gün sonra tekrarlanmalıdır. Eğer 4 g balıklar aşılanıyorsa bir kez aşılama yeterlidir. Bu aşılamalar sonucu 8-12 ay bağışıklık sağlanır.
3- Bir defada kepçe ile alınıp aşılanan balık miktarı 5 kg’ı geçmemelidir.
4- Kepçe aşı solusyonunun içinde sabit tutulmamalı antijenin tüm balıklara teması için yüzdürülmelidir.
5- Aşı solusyonu ile havuz suyu sıcaklığı arasındaki fark +2oC’ yi geçmemelidir.
2- Sprey Yöntemiyle Aşılama
Bu yöntemle aşılamada hazırlanan aşı solusyonu tek kat halinde dizilmiş balıklar üzerine püskürtülerek yapılır. Uygulamada şu hususlara dikat edilmelidir.
1- Püskürtücü kompresör basıncı iyi ayarlanmalıdır.
2- Spreyin çapı 2 mm olmalıdır.
3- Uygulama süresi 30 saniye olmalıdır.
4- Aşılanacak balık büyüklüğü 10 gr olmalı ve bir defada 10 kg balık aşılanmalıdır.
5- Aşılama sırasında balıklar 1 dakika süreden fazla dışarıda tutulmamalıdır.
3- Enjeksiyon Yöntemiyle Aşılama
Bu yöntemde balıklar otomatik bir enjektör yardımıyla tek tek aşılanırlar. Bu yöntemde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır.
1- Bu yöntem en az 15 g büyüklüğündeki balıklara uygulanmalıdır.
2- Aşılamadan önce balıklar bir anestezik madde ile sakinleştirilmelidir.
3- Uygulamayı yapan ekip tecrübeli olmalı, işlem kısa sürede bitirilmelidir.
4- Aşılanan balık kendine gelince havuza bırakılmalıdır.
4- Oral Aşılama
Bu yöntemle aşılama son dönemlerde önem kazanmaya başlamıştır.
1- Bu yöntemde balık ellenmediği için stress ortadan kalkar.
2- Her yaş balığa kolayca uygulanır.
3- Ancak bazı balıkların aşıyı fazla alması yada hiç almaması sonucu populasyonda eşit bir bağışıklık sağlanamaması bu yöntemin olumsuz tarafıdır.
Ülkemizde Uygulanmakta Olan Aşılar
– İnaktif Vibrio ordalii
– İnaktif Pasteurella piscicida-Vibrio anguillarum
– Canlı Pasteurella piscicida-Vibrio anguillarum
– Vibrogen 2
– Alfa Inject 2000
– Alfa Deep TM 2000
– İnaktif Yersinia ruckerii

KAYNAKLAR
Austine, B. and Austine, A.D. (1993) Bacterial Fish Pathogens: Disease in
farmed and Wild Fish. 2nd. Ed. Simon and Schuster, Chichester,
UK.
Ellis, A.E (1988) Fish Vaccination. Academic Press Limited, London

Meyer, F.P., Scnick, R.A (1989) A review of chemicals used for the control of fish diseases. Reviews in Aquatic Sciences, 1 (4) : 693-710

Post, G. (1987) Textbook of Fish Health. Revised and Expanded Edition. T.F.H. Publications, 30/47: 73-74.