Köpeklerde Kalça Displazisi Erken Teşhis Edilebilir mi?

Özge ÇAPTUĞ1, Hasan BİLGİLİ2

1 Veteriner Hekim, Doktora Öğrencisi, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, Dışkapı-Ankara.

2 Doç. Dr., Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Bilim Dalı, Dışkapı-Ankara.

Özet

Köpeklerde kalça displazisi, postnatal iskelet gelişimi periyodunda birçok faktörün etkisiyle oluşan progresif bir hastalıktır. Gelişimsel kalça displazisinin tanısında en etkili yöntem, radyolojik değerlendirmedir. PennHIP (Pennsylvania Hip Improvement Program), Dr. G.K. Smith tarafından 1990 yılında kalça ekleminde dejeneratif eklem hastalığının bulunabilirliğini ölçmek amacıyla geliştirilmiş yeni bir stres radyografi tekniğidir. Bu yöntemin kullanımı ve değerlendirme sistemi oldukça kolay ve pratiktir. Ayrıca PennHIP yönteminin kalça displazisinin erken teşhisinde güvenilir sonuçlar vermesi, bu hastalığın eradikasyonunda ve sağaltımında önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Gelişimsel kalça displazisi, PennHIP, Köpek.

Can early diagnosis of Canine Hip Dysplasia be possible ?

Summary

Canine hip dysplasia is a progressive disease, which develops due to several factors during postnatal skeletal growth. The most definitive diagnostic methods can be made radiologically on canine hip dysplasia. PennHIP is an improved method of a new stress radiography due to calculating degenerative joint disease on hip joint, is described by Dr. G. K. Smith, in 1990. The usage and evaluation of PennHIP method are very simple and practical. Besides, PennHIP is a considerable method on eradication and treatment of hip dysplasia which obtains reliable outcomes at an early age.

Key words: Canine Hip Dysplasia, PennHIP.

Giriş

Uzun yıllar boyunca OFA (Orthopaedic Foundation of Animals-Hayvan Ortopedi Derneği)’nın standart ventrodorsal radyografi (VD) ve Norberg açı değerlendirme sistemi ile yaptığı çalışmalar, gelişimsel kalça displazisinin (GKD) kontrolü ve eradikasyonunda yeterli etkinlikte olmamıştır (1, 4, 7). Son yıllarda geliştirilen distraksiyon indeksi yöntemi (PennHIP) kalça eklemindeki laksiteyi tespit ederek, kalça displazisinin tanısında çok önemli aşamalar kaydedilmesini sağlamıştır. Bu nedenle söz konusu yöntemin kullanımı hızla yayılarak artmıştır (1, 2, 5).

PennHIP yöntemi, eklem laksitesini direkt olarak ölçme temeline dayalıdır. Bilinen standart VD radyografi çekiminde bacaklar gergin pozisyonunun kalça eklemi laksitesini maskelediği gösterilmiştir (Şekil 1). Çünkü bu pozisyonda eklem kapsülündeki gerilmeyle, ilgili yapılar rotasyona uğramaktadır. Aynı zamanda vakum benzeri hidrostatik bir mekanizma ile kalça eklemi stabilitesinin önemli derecede etkilendiği ortaya konulmuştur (3, 11-13, 16).

Testin Uygulanması:
[img]http://80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/bilgili/kdteshis04.JPG[/img]
PennHIP yönteminde, hasta genel anestezi ya da derin sedasyon altında ve dorsal yatış pozisyonunda iken, kalça ekleminin üç ayrı hareketinde:

1. Distraksiyonda (Şekil 2),

2. Kompresyonda (Şekil 3) ve

3. Bacaklar gergin standart VD pozisyonda, radyografiler alınır (3, 9-14,16).
[img]http://80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/bilgili/kdteshis05.JPG[/img]
Distraksiyon ve kompresyon pozisyonları, eklem laksitesini ve uyumunu değerlendirebilmek için geliştirilmiştir. Bacaklar gergin pozisyonda standart VD radyografi ise kalça ekleminde dejeneratif bir değişimin (Dejeneratif eklem hastalığı-DEH) olup olmadığını anlamada ek bilgi oluşturması için alınmaktadır (3, 9-14).

PennHIP tekniği bugünkü standartlardan daha kesin sonuç ve DEH varlığı için çok daha iyi bir değerlendirme olanağı verir. Aynı köpekte çekilen bu üç ayrı radyografide eklem laksiteleri farklı farklıdır. Distraksiyon ile bacaklar gergin VD standart pozisyonlarda belirgin bir eklem laksitesi farkı vardır. Distraksiyonda alınan görüntüde eğer eklem gevşekliği fazla ise bu kalçada DEH oluşma şansı daha fazladır. Daha önce belirtildiği gibi bacaklar gergin VD pozisyonda gerçek kalça eklem laksitesi maskelenir. Distraksiyon radyografisindeki laksite, standart VD pozisyonuna göre (çekim yapılan köpek ırkına göre de değişmekle beraber) 11 kez daha fazladır (3, 8-14).
[img]http://80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/bilgili/kdteshis06.JPG[/img]
Distraksiyon görüntüsü için köpek dorsal yatış pozisyonuna getirilir. Ticari olarak hazırlanmış bir distraktör, bacaklar arasına yerleştirilir. Bir yardımcı, aleti sıkıca pelvis üzerine yerleştirir. Distraktör barlarının araları yaklaşık olarak interasetabular mesafeye yerleştirilir. Bu alan, distraksiyon işleminin güç uygulama süresince dizler arkasında uygun duruş mesafesi için izin verir (Şekil 4). Distraksiyon kısa bir süre devam uygulanır (yaklaşık 1-2 sn) bu süre röntgen çekimi için yeterlidir. PennHIP uygulamasının tümü yaklaşık 20 dakika sürmektedir (3, 9-16).

Kompresyon radyografisinde, femur başının asetabulum içerisine tam olarak uyum sağlayıp sağlamadığını gösterir. DEH’li bir köpeğin kalça ekleminde asetabulum ve femur başında yeni kemik üremeleri ya da yapısal değişiklikler oluşur. Bu nedenle de kompresyonda tam bir uyum görülmez (3, 8-14).

Kompresyon uygulaması için köpek dorsal yatış pozisyonuna getirilir. Kalça eklemleri, bir yardımcının uygulayacağı kompresyonla en uygun pozisyona getirilir. Ticari olarak hazırlanmış bir distraktör, bacaklar arasına yerleştirilir. Bir yardımcı, aleti sıkıca pelvis üzerine yerleştirir. Distraktör barlarının araları yaklaşık olarak interasetabular mesafeye yerleştirilir. 1-2 sn süreyle eklemlere kompresyon uygulanır (Şekil 5) ve bu sırada çekim yapılır (3, 9-16).

Bir İndeks Yoluyla Laksitenin Değerlendirilmesi:

PennHIP yöntemi kantitatif bir yöntemdir ve çok iyi, iyi, kötü gibi kişiler arasında farklı yorumlar yapılmasına yol açan subjektif değerler kullanmaz. İndeks yardımıyla asetabulum ve femur başının dairesel görüntüsü üzerinde belirlenen ölçümler milimetrik olarak yapılabilmektedir (2, 3, 7, 13, 16, 17).

Öncelikle bu dairesel yapıların geometrik merkezleri saptanır. Kompresyon radyografisinde eğer eklemde DEH yok ise femur başı merkezi ile asetabulum merkezi üst üste biner. Ancak DEH varsa asetabulum ya da femur başındaki yapısal değişikliklere bağlı olarak bu merkezlerin üst üste binmesi mümkün değildir (2, 3, 5-7, 10-14).

Distraksiyon görünümünde distraktif kuvvetler merkezler arasında açılmaya neden olur. Mesafe (d: değişim vektörü), merkezler arasındaki eklem laksitesini ölçer. Bununla beraber d, köpek büyüklüğüne göre değişebilir (büyük köpeklerde küçük köpeklere göre daha büyük); Yaş ve kalça-film mesafesi ile de bu değer artar. Bu nedenle d’ nin tüm femur başı büyüklükleri ile normale getirmek için femur başının çapı (r) ile bölünür. Böylelikle indeks (Dİ) mesafeler arasındaki uzaklığın femur başı çapına bölünmesi ile bulunur (Şekil 6). Bu sayı 0 ile 1 arasında değişir (2, 3, 5-8,10-14).

Literatür verilerine göre, kompresyon pozisyonu için indeks kompresyon indeks (Kİ ya da Cİ) (Şekil 7) olarak, distraksiyon pozisyonu için ise distraksiyon indeks (Dİ) olarak belirtilmiştir (2, 3, 5-8,10-14).

Distraksiyon indeks ve kompresyon indeks, eklem laksitesini ölçmek için kullanılır, ancak bu kalça displazisinin olup olmadığı anlamına gelmez. Dİ’i 0 olan bir köpekte eklem gevşekliği yok demektir, Dİ’i 1 ise eklem gevşekliğinin çok ileri safhada olduğu anlaşılır. Örneğin; Dİ’i 0.47 olan bir köpekte, femur başının % 47’sinin asetabulumdan dışarıya lukse olduğu anlamına gelir (2, 3, 5-8,10-14).

Doğru tanısal radyografiler için kalça eklemi etrafındaki kasların tamamen gevşemesi ve köpeğin derin sedasyon ya da genel anestezi altında olması gerekir. Burada belirtilen distraksiyon indeks ve eklem laksitesi pasif kalça eklemi laksitesini göstermektedir (2, 3, 5-8,10-14).

Yapılan çalışmalarda 4 aylık iken yapılan PennHIP radyografisine ait sonuçların ilerleyen yaş ile beraber değişmediğini ve daha yüksek bir kesinlik ifade ettiği görülmüştür. Daha erken yaşlarda PennHIP radyografisi sonuçlarının ilerleyen yaşla beraber değişebildiği gözlenmiştir. Çok gerekli olmadıkça 3,5 aylıktan küçük köpeklerde PennHIP incelemesi yapılmamalı, en iyi zaman olarak da 4 aylık yaşta yapılması gerektiği belirtilmelidir. Bu sürenin önemi, erken teşhis ile DEH oluşmadan önce konservatif veya cerrahi sağaltıma baş vurulmasından kaynaklanmaktadır. Daha sonraki ölçümler 6, 12 ve 24 aylık yaşlarda yapılmalıdır (2, 3, 5-14).

DEH’na hassas ya da hassas olmayan köpeklerin ayrımında 0.3 Dİ biyolojik başlangıç olarak kabul edilir. Dİ’nin 0.30 olması durumunda yapılan çalışmalarda DEH riskinin olmadığı görülmüştür. Dİ’ndeki her 0.1’lik artış, DEH’nda 4.1 katlık bir artış anlamına gelir. Dİ 0.30’un üstüne çıkıldığında 0.70’e kadar bir sahada DEH oluşma riskinden şüphelenilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Dİ 0.3’den az olan köpekler, kalça dizsplazisi için gerçekten negatiftirler. Dİ 0.3’ ün üstündeki köpekler ise ileri derecede kalça gevşekliğine sahip olarak düşünülür (2, 3, 5-14).

Son literatür verilerine göre, Dİ ölçümü ile GKD teşhisinin diğer tanı yöntemlerine göre daha güvenilir olduğu ve GKD’nin erken teşhisinde diğer tanı yöntemlerinden daha kesin sonuca gidildiği ortaya konulmuştur (7, 10-15). Buna göre GKD’nin erken teşhisinde Dİ ölçümünün önemli bir yere sahip olduğu bildirilmiştir. Erken teşhisin ise GKD’nin sağaltımındaki etkisinin göz ardı edilemez olduğu vurgulanmıştır (5, 7, 10-16).

Kaynaklar
1. Corley, E.A., Keller, G.G., Lattimer, J.C., Ellersieck, M.R. (1997) Reability of Early Radiographic Evaluation for Canine Hip Dysplasia Obtained from Standart Ventrodorsal Radiographic Projection. JAVMA, 211 (9): 1142-1146.

2. Flückiger, M.A., Friedrich, G.A., Binder, H. (1999) A Radiographic Stress Technique for Evaluation of Coxofemoral Joint Laxity in Dogs. Vet Surg, 28: 1-9.

3. Gülanber, E.G. (2004) PennHIP Radyografi Kursu Notları, 22.08.2004, İstanbul. Kurs kitabı, S:1-20.

4. Lust, G. (2003) Hip Dysplasia in Dogs; Slatter, D. Editor: Textbook of Small Animal Surgery, 3.Baskı, Philedelphia, 1993, W.B. Saunders.

5. Madsen, J.S., Svalostoga, E. (1995) Early Diagnosis of Hip Dysplasia: A Stress Radiographic Study. VCOT, (: 114-117.

6. Mayhew, P.D., McKelvie, P.J., Biery, D.N., Shafer, F.S., Smith, G.K. (2002) Evaluation of a Radiographic Caudolateral Curvilinear Osteophyte on the Femoral Neck and its Relationship to Degenerative Joint Disease and Distraction Index in Dogs. JAVMA, 220: 472-476.

7. Puerto, D.A., Smith, G.K., Gregor, T.P. (1999) Relationships between Results of the Ortolani Method of Hip Joint Palpation and Distraction Index, Norberg Angle and Hip Score in Dogs. JAVMA, 214 (4): 497-501.

8. Smith, G.K., Darryl, B.N., Grega, T.P. (1990) New Concepts of Coxofemoral Joint Stability and the Devolepment of a Clinical Stress-Radiographic Method for Quantitating Hip Joint Laxity in the Dog. JAVMA, 196 (1): 59-70.

9. Smith, G.K., Popovitch, C.A., Gregor, T.P., Shafer, F.S. (1995) Evaluation of Risk Factors for Degenerative Joint Disease Associated with Hip Dysplasia in Dogs. JAVMA, 206 (5): 642-647.

10. Smith, G.K. (1997) Advances in Diagnosing Canine Hip Dysplasia. JAVMA, 210 (10): 1451-1457.

11. Smith, G.K., La Fond, E., Gregor, T.P. (1997) Within and between Examiner Repeatability of Distraction Index of the Hip Joints in Dogs. Am J Vet Res, 58 (10): 1076-1077.

12. Smith, G.K., Hill, C.M., Gregor, T.P. (1998) Reliability of the Hip Distraction Index in Two Month-Old German Shepherd Dogs. JAVMA, 212 (10): 1560-1563.

13. Smith, G.K. (2004) New Paradigms for Hip Dysplasia Prevention and Control Performance and Ethics of CHD Screening as an Indication for Preventive Strategies. 12th European Society of Veterinary Orthopaedics and Traumatology Congress, 10-12 September 2004, Munich, Germany. Kongre Kitabı, S: 125-131.

14. Sumner-Smith, G. (2000) Hip Dysplasia. WSAVA/FECAVA World Congress, Voorjaarsdagen, 25-29 April 2000. Kongre kitabı, S: 382-383.

15. Vezzoni, A. (2004) Is Early Evaluation Reliable for CHD Diagnosis? 12th European Society of Veterinary Orthopaedics and Traumatology Congress, 10-12 September 2004, Munich, Germany. Kongre Kitabı, S: 145-151.

16. OFA (Orthopaedic Foundation of Animals-Hayvan Ortopedi Derneği) What is PennHIP? Erişim: [www.offa.org] Erişim Tarihi: 04.04.2004.

17. University of Pennsylvania. Hip Dysplasia for Dogs. Erişim:[www.vet.upenn.edu] Erişim Tarihi: 04.04.2004.

İletişim Adresi:

Prof. Dr. Hasan BİLGİLİ

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi,

Ortopedi Bilim Dalı, 06110 Dışkapı/ANKARA.

Tel: 0 312 317 03 15/403

Fax: 0 312 347 38 86

e-mail: hbilgilitr@yahoo.com