[SensatioN]

CESTODA (YASSI SOLUCANLAR)

– Sestodlar; vücutları yassı, halkalara ayrılmış şerit şeklindeki PLATHYHELMINTH’lerdir.
– Boyları 2-4 mmden 20-25 mye kadar varan değişik ölçülerde olabilir.(Diphylobotrium latum 20-25 m. , Taenia saginata 5-10m. )
– Halka sayısı ise 3’ten 8-10bine kadar çok farklı sayılarda olabilir. (D.latum 8-10 bin halka, E.granulosus 3 halka)

Cestodlarda vücut, şekil ve fonksiyon yönünden 3’e ayrılır:
SCOLEX:Ön uçta bulunur.
Yuvarlak / badem biçimlidir.
Yapışma görevi vardır.

3 Yapışma organeli vardır:
Bothria: Pseudophyllidea’da görülür. 2- 4 adettir. Yanda bulunur.
Acetabula: Cyclophyllidea’da görülen çekmenlerdir. Kadeh ya da kase biçiminde, kassal yapılı, 2-4 adet, karşılıklı yer almış oluşumlardır. Bazısında çekmenler bulunabilir
Rostellum: Yine Cyclophylladea’da anteriorda bulunur. Uzayıp kısalabilen, üzerinde 1 ya da 2 sıralı çengel taşıyan bir yapıdır.

PROLİFERASYON BÖLGESİ: Scolex’ten hemen sonra, halkalara ayrılmamış ve halkaların oluşturulduğu kısımdır. Bazı sestodlarda yoktur (Moniezia).

STROBILA: Boyundan sonra gelir.
Halkalar: genç (üreme organı henüz yok)
olgun (üreme organı gelişmiş)
gebe (yumurtalarla dolu)
Psedophylleidea’da halkaların sadece genç ve olgun formları varken, Cyclophylleidea’da 3 form da görülür.

Vücut tabakaları: En dışta kutikula, onun altında kas tabakası vardır. Bunun altında da Ca granüllerinden zengin paranşim bulunur.
Sindirim sistemi: Yoktur. Tüm vücut yüzeyince osmotik absorbsiyonla besinlerini alırlar.
Solunum sistemi: Yoktur.
Dolaşım sistemi: Yoktur.
Boşaltım sistemi: Osmo-regulator sistem de denir. Tüm halkalarda ortaktır. Halkaların yanlarınd aseyreden 2şer (dorsal, ventral) toplama kanalı ve bunların halka posterirorlarındaki bağlantılarında ibarettir. Boşaltım kesesi yoktur. Paranşime dağılmış kirpikli hücreler vasıtasıyla atık maddeler toplanır, bunlar ana boşaltım kanallarına bağlanırlar. Tıklar dışarıya boşaltım deliğinden atılırlar.
Sinir sistemi: İyi gelişmemiştir. Tüm halkalar için ortak bir sistem vardır.
1) Merkezi sinir sistemi (scolex’teki ganglionlar topluluğudur)
2) Sinir lifleri (MSS’ten 2 büyük, çok sayıda küçük sinir çıkar)
Dölerme sistemi: Her halka için müstakildir. (1/2 adet). Hermafroditizm görülür. Protandri vardır ( önce erkek genital organları gelişr daha sonra dişi genital organları gelişir; körelmede de aynı sıra izlenir). Bu sistem en gelişmiş ve de en önemli sistemdir. Bunun nedeni ise sestodların komplike olan biyolojileri sırasında hiç olmazsa milyonlarcası üretilen yumurtadan sadece birkaçının olgun şerit haline gelebilmesidir. Döllenme halka içi, halkalar arası ya da parazitler arası olabilir.

Erkek dölerme organları
1. testis (çok sayıda, halkanın dorsalinde, sperm üretir)
2. vasa efferentis (ince kanallardır)
3. vas deferens (spiral şeklindedir)
4. vesicula seminalis (sperm depolanır)
5. prostat bezleri
6. canalis ejaculatorius
7. cirrus (penis)
8. genital atrium

Dişi dölerme organları
1. ovarium (tek loblu, ventrale doğru, yumurta üretir)
2. oviduct
3. ootype (genişlemiş kısım, yumurta döllenir ve gelişir)
4. Mehlis bezleri (kabuk oluşmu için gerekli)
5. vitellojen bezler (yumurta sarısı için gerekli)
6. receptulum seminis (sperm depolanır)
7. uterus (ootype’den köken alır, yumurta kapsülü ve paruterin organ)
8. vagina
9. genital atrium

Pseudophylleidea’da uterus deliği varken, Cyclophyllidea’da yoktur.
Yumurtalar: Çeşitli tiplerde olabilir. Pseudophyllidea yumurtaları tramatod yumurtalarına benzer. Yumurta sarısı ile doludur. Cyclophyllidea yumurtalarının içinde 3 çift çengele sahip onkosfer bulunur.

Gelişim: İndirektir. Cyclophylidea tek ara konak (mesocestoides hariç), Pseudophylidea iki ara konak kullanır.

Larva şekilleri:
Cyclophyllidea
1) Cysticercus
2) Coenurus
3) Hidatik kist
4) Strobilocercus
5) Cysticercoid
6) Tetrathyridum

Pseudophyllidea
1) Coracidium
2) Procercoid
3) Plerocercoid

Cyclophyllidea
Cysticercus: İnce eperli, suyla dolı küçük bir kese ve içinde invagine tek scolex’ten ibaret larva formudur (0,5-1 cm). Taenia cinsina bağlı türlerde görülür. Ör: Taenia saginata (insan-barsak) / Cysticercus bovis (sığır-kas)
Coenurus: İnce çeperli, içi su ile dolu, büyücek kese (ceviz/tavuk yumurtası büyüklüğünde). İçinde çok sayıda invagine scolex vardır. Ör: Multiceps multiceps (köpek barsak) / coenurus cerebralis (sığır-beyin)
Strobilocercus: İnvagine olmamış bir scolex ve henüz dölerme organları gelişmemiş halkalar (strobila) taşıyan larva formudur. Ör: Hydatigera taeniaformis (kedi-barsak) / Strobilocercus fasciolaris (kemirgen-karaciğer)
Hidatik kist: (Echinococcus)En kompleks yapılı cestod larva formudur. Su ile dolu ve çapı 20-25 cm’ye ulaşabilen bir kesedir. Çeperi biri lamelli tabaka, diğeri ise çimlenme yeteneğinde doğurgan tabakalardan yapılmıştır. Bu tabakadan yüzbinlerce invagine scolex (protoscolex) meydana gelir. Ör: Echinococcus granulosus (köpek-barsak) / Hidatik kist (memeli- karaciğer, akciğer)
Cysticercoid: Omurgasız arakonaklarda gelişir. Büyük, invagine scolex ve kuyruk taşıyan larva formudur. Cercocystis (kuyruklu) ve cryptocystis (kuyruksuz) formları vardır. Ör: Dipylidium caninum (köpek-barsak) / larvası pire ve bitlerde gelişir.
Tetrathyridium (Dithyridium): Ön kısmı daha geniş, arkaya doğru incelmiş, basık, kırışık yapıda, tek parça ve ön tarafta invagine tek scolex taşıyan larva formudur. Ör: Mesocestoides lineatus (köpek-barsak) / larvası çeşitli canlılarda gelişir.

Pseudophyllidea
Coracidium: Trematodlardaki miracidium’a benzeyen, suda serbest yüzebilen , kirpikli, 3 çift çengelli larva formudur.
Procercoid: Coracidium’dan sonraki larva formudur. Coracidium’un girdiği kabukluda aldığı formdur. Tek parça, uzunca bir larva formu olup, posteriorunda boğumla ayrılmış, 3 çift çengel taşıyan yuvarlak bir kısım taşır. Önde cephalic invaginasyon vardır.
Plerocercoid: Uzun, tek parça, ön uzunda olgunlarınkine benzer 2 bothria taşır. Artık embriyonik çengellerin kaybolduğu larva formudur.
Ör: Diphyllobothrium latum (köpek-barsak)
Procercoid_kabuklunun vücut boşluğunda
Plerocercoid_tatlı su balıklarının kan ve diğer organlarında

SINIF: CESTOIDEA
ALT SINIF: CESTODA (EUCESTODA)

TAKIM: PSEUDOPHYLLIDEA
Yumurta: kapaklı , 3 çift çengelli onkosfer sonradan gelişir
Morfoloji:
– Scolex badem biçiminde
– Yapışma organeli; bothria
– Halkalar genç, olgun
– Genital delik halka ventralinde
– Uterus deliği var
Gelişme: 2 ara konak,
3 larva şekli var

TAKIM: CYCLOPHYLLIDEA
Yumurta: Kapaksız, üç çift çengelli onkosfer var.
Morfoloji:
– Scolex yuvarlak, oval
– Yapışma organeli; rostellum, çekmen(acetabula),
– Halkalar genç, olgun, gebe
– Genital delik halka lateralinde
– Uterus deliği yoktur.
Gelişme: 1 ara konak,
6 larva şekli var.

PSEUDOPHYLLIDEA

AILE: DIPHYLLOBOTHRIAE

Tür: Diphyllobothrium latum
Son konak: İnsan ve balık iyen carnivora
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 20-25 m boya ulaşabilir. 2 tane bothria vardır, scolex badem biçimlidir, genital delik halkanın ventralinde, yumurtalar 52-70×32-45m boyutunda, sarımısı kahverenginde, kapalı.
Biyoloji: Yumurta dışkı ile dışarı çıkarılır. Suda coracidium gelişir ve serbest kalır. 1.ara konak çeşitli Crustacae (Cyclops, Diaptomus gibi su pireleri)’de gelişen procercoid 2.ara konak olan tatlı su balıklarınca alınır ve bunlarda plerocercoid gelişir (kas ve diğer organlarda). Balıkların çiğ ya da az pişmiş olarak yenmesi sonucu etken son konaklarca alınır.
Önemi: Etken, yaşam süresi olan 10 yıl boyunca 7 km’lik halka oluşturabilir. D.latum vit B12’yi absorbe eder ve bu durum sonucunda enfeste canlılarda pernisiyöz anemi şekillenir. Etkene bağlı vakalar Türkiye’de bildirilmiştir ama ülkemizde çiğ ya da az pişmiş balık tüketilmediğinden bu vakalar da kesin değildir.
Diphylobotrium latum

Tür: Ligula intestinalis
Son konak: Olgunları su kuşlarının barsağında, larvaları (plerocercoidler) tatlı su balıklarında ligulose’a neden olur.
Biyoloji: D.latum ile aynı biyolojiye sahiptir.
Önemi: Balıklarda paraziter kastrasyon nedenidir. Bunu, organlara basınç yaparak, antigonadotropik hormonlar salgılayarak yapar.
Hasta balıklarda karın şişer, hantallaşırlar, yüzemezler, karınları patlar ve ölürler. Hastalığa ülkemizde baraj göllerindeki balıklarda rastlanır.
İnsan sağlığı açısından tehlikesi yoktur. Ayıklandıktan sonra balıklar yenebilir. İtalya’da plerocercoidler tüketilmektedir.
Mücadele: 1.ara konakla mücadele olanaksızdır. 2.ara konak olan balıklarla mücadele edilir. Hasta olanlar, ölenler ve karınları patlayan balılardan serbest kalan plerocercoidler su yüzeyinden toplanır.

Diagramma ve Schistocephalus gibi cinsler de vardır. Spirometra erinacei, köpek, kedi gibi hayvanların incebarsaklarında parazitlenirken, Spirometra mansoni 1.ara konak olarak Crustacae’yi, 2.ara konak olarak balık, kurbağa ve yılanları, bazen de 3.ara konak olarak herhangi bir omurgalıyı kullanır.

Sparganose: Plerocercois=spargonum
Bazen D.latum, Spirometra gibi parazitlerin plerocercoidleri
1) sudaki kabukludayken insanlarca kabuklunun yenmesi ile alınır,
2) kurbağa, fare, yılan, balık gibi canlıların etleri ampirik tedavi yöntemleriyle yara,göz vs. üzerine tatbik edilerek
primitif olarak insanların yaralarına ya da gözlerine bulaşır.
Plerocercoidlerin bulunduğu kısımda irritasyona bağlı olarak kızartı, kaşıntı, şişkinlik, iltihaplanma görülür.

CYCLOPHYLLIDEA

AILE: ANOPLOCEPHALIDAE

Tür: Anoplocephala perfoliata
Son konak: Tek tırnaklılar
Yerleşim: İnce barsakların alt kısımları, colon ve caecum
Morfoloji: 8×1-1,5 cm. Scolex küçük, rostellum yok. Çekmenler arkasında küpe benzeri yapılar var. Yumurtalar 80m boyutunda ve Moniezia yumurtasına benzer. Onkosferi çevreleyen embriyoforun ucundaki kollar uzun ve kavuşur.

Tür: Anoplocephala magna
Son konak: Tek tırnaklılar
Yerleşim: İnce barsak, jejenum
Morfoloji: Atların en büyük şerididir. 70-80×1,5-2 cm. Yumurtaların boyutu 50 m. Scolexte küpe benzeri çıkıntı yoktur.

Tür: Paranoplocephala mamillana
Son konak: Equide
Morfoloji: 1-4×5 cm. yumurtalar 50m boyutunda. Küpe benzeri çıkıntılar yok. Çekmenler yarık biçiminde. Embriyoforun uçları kısa ve ayrık.Atların en küçük şerididir.
Ara konak: Oribatidae fam. bağlı akarlardır.
Biyoloji: Yumurtayı yiyen akarlarda 4 ayda cysticercoid gelişir. Cysticercoidleri alan atlarda 6-10 haftada şeritler gelişir.

Patojenite: Meradan yazın alınan hastalık Eylül Ekim ayında ortaya çıkar. Taylar 100%, erginler 60% hastalığa duyarlı. Genellikle az sayıda parazit bulunur. En patojeni A.magna’dır. Kataral -hemorajik enterite sebep olurlar. A.perfoliata ve P.mamillana az patojendir. İliocecal lokalizasyon önemlidir.
Sağaltım: Niclosamide

Tür: Moniezia expansa
Son konak: Ruminantlar.
Yerleşim: İnce barsaklar.
Morfoloji: 6m x 1,5-2 cm. her halkada 2 tane genital atrium vardır. Testisler halka ortasında dağılmış ya da iki yanda toplu halde bulunabilir. Interproglottidal bezler halka posterior boyunca seyreder. Yumurtalar 50-60 m boyutundadır.

Tür: Moniezia benedeni
Son konak: Özellikle büyük ruminantlar.
Yerleşim: İnce barsaklar.
Morfoloji: 0,5-4m x 2 cm. Interproglottidal bezler sadece ortada.

Tür: Thysaniezia ovilla
Son konak: Ruminantlar
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 1,5-4,5m x 8-9 mm. Halkalarda 1 tane genital delik var. Testisler boşaltım kanallarının lateralinde. Yumurtaların 5-15’i birarada paruterin organ içinde bulunur.

Tür: Stilesia globipunctata
Son konak: Ruminantlar (koyun, keçi)
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: Her halkada 1 tane genitel atrium vardır. 40-60cm x 2-2,5 mm. Testisler boşaltım kanallarının medialinde seyreder. Her halkada 2 tane paruterin organ bulunur.

Tür: Avitellina contripunctata
Son konak: Ruminantlar
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 1-3m x 2-2,5 mm. Her halkada 1 tane genital delik vardır. Testisler boşaltım kanallarının her iki yanında gruplar halinde bulunur. Her halkada 1 tane paruterin organ vardır.

Tür: Thysanosoma actinoides
Son konak: Ruminantlar
Ara konak: Oribatida ailesine bağlı akarlar.
Yerleşim: İnce barsaklar, seyrek olarak safra ve pankreas kanalları
Morfoloji: 35-40 cm x 8 mm. Her halkada 2 tane genital atrium vardır. Testisler halka posterioru ve ortasında bulunur. Halka posteriorlarında saçaklı yapılar vardır. Yumurtalar paruterin organ içinde bulunur.
Biyoloji: Akarlar 0,5-1 mm boyutundadır. Sert kabuklu, gözsüz, serbest olarak toprakta yaşayan, organik kalıntı ve dışkı ile beslenen, bitki kök ve sap kısımlarında yoğun olarak bulunan akarlardır.
Akarlarda 3 ayda vücut boşluğunda cysticercoid gelişir. Akarların otlarla birlikte alınımı ile 1,5-2 ayda şeritler gelişir.

* Thysaniezia, Stilezia, Avitellina ve Thysanosoma cinslerinde yumurtada onkosferi çevreleyen armut biçimli bir embriyofor yoktur.

* Anoplocephalidae ailesindeki parazitlerin olgunları tedavi edilmezse 3-4 ay yaşarlar. Cysticercoidleri akarlarda 1-1,5 yıl boyunca yaşarlar. Akar ölünce onlar da ölürler. Bu akarlar için nemli, uzun, kaba otlu meralar uygundur.

Anoplocephalose:
1) mera kontaminasyonu
2) kontaminasyonun devamı
ile meydana gelir.
Kronik form: En çok görülen formdur. Anemi, zafiyet, yapağı bozulması, ölüm, dehidrasyon, diyare, konstipasyon ve barsaklarda atoni görülür.
Akut form: Seyrek görülür. Sinirsel belirtiler (dönme, çırpınma, titreme ve diş gıcırdatma) ile seyreder.
Subklinik form: Bakımlı sürülerde görülür. Semptomsuz seyreder. Sindirim sistemi belirtileri (kötü kokulu ishal) görülebilir.

Yayılış: 60%’a varabilir.
Teşhis: Dışkıda şerit ya da halkaya rastlanabilir. Dışkı muayenesinde yumurta/yumurta kapsülü görülebilir. Otopside olgun şeritlere rastlanır.
Sağaltım: Niclosamide, Praziquantel, Albendazol, Nebendazol

AILE: DAVAINEIDAE

Tür: Davainea proglottina
Son konak: Tavuklarda (en yaygın şerit)
Ara konak: Sümüklüböcekler (cysticercoid gelişir)
Yerleşim: İnce barsaklar (duodenum)
Morfoloji: 1,5-5 mm uzunlukta. Halka sayısı 4-9. Rostellumda 2 sıra çengel var. Çekmenlerinde de çengel vardır. Yumurtalar ince çeperli, 30-40 m çapında

Tür: Railettina tetragona
Son konak: Tavuk, hindi ve diğer kanatlılar
Ara konak: Kara sinek ve karıncalar
Yerleşim: İnce barsaklar (duodenum)
Morfoloji: 6-25 cm x 1-4 mm. Rostellumda tek sıralı çengeller vardır. Çekmenlerinde de çengeller vardır. Yumurtaların 6-12 tanesi bir kapsül içinde bulunur.

Tür: Railettina echinobothrida
Son konak: Kanatlılar
Ara konak: Karıncalar
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 9-25 cm x 1-4 mm. Çekmenlerinde çengeller vardır. Yumurtaların 6-12 tanesi bir kapsül içinde bulunur.

Tür: Railettina cesticillus
Ara konak: Kaprofaj böcekler
Morfoloji: 4-13 cm x 1-3 mm. Kokon içinde tek bir yumurta bulunur. Çekmenler çengelsizdir.

AILE: HYMENOLEPIDIDAE

Tür: Hymenolepis lanceolata
Son konak: Ördek ve kazlar
Ara konak: Tatlı sudaki crustacea
Yerleşim: İnce barsak

Tür: Hymenolepis cariocea
Son konak: Tavuklar (sıklıkla görülür)
Ara konak: Kaprofaj böcekler

Tür: Hymenolepis contaniana
Son konak: Tavuk ve hindiler
Ara konak: Kaprofaj böcekler
Morfoloji: 2-5 mm’den 7-8 cm’ye kadar değişen boylardadırlar rostellumda çengel olabilir ya da olmayabilir. Yumurta 3 katlı koruyucu içindedir.

Tür: Hymenolepis diminuta
Son konak: Fare, sıçan ve insanlar
Ara konak: Çeşitli arthropoda (cysticercoid gelişir)
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 20-60 cm uzunluktadırlar. Scolexte 4 çekmen vardır. Rostellum çengelsizdir. Yumurtalar ovalimsi, gri-açık kahverengi, 2 kabuklu (dış ve iç) ve 3 çift çengelli onkosfere sahiptir.

Tür: Hymenolepis nana
Son konak: İnsan, fare ve sıçanlar
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: “Cüce şerit” de denir. 2.5-4 cm uzunluktadır. Yumurtaları ovaldir. Açık renkli, grimsidir. 2 kabukludur ve içinde 3 çift çengelli onkosfer vardır. İç kabuğun kutuplarında filamentler vardır.
Biyoloji:
1) Direkt
2) İndirekt (ara konak olarak arthropodları kullanır)

AILE: DILEPIDIDAE

Tür: Ametobotaenia cuneata
Son konak: Tavuk, ördek
Ara konak: Yer solucanları
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 2,2-4 mm x 1-1,5 mm. 12-24 adet halka vardır. Scolexte tek sırlaı çengel taşıyan rostellum vardır. Çekmenler çengelsizdir.

Tür: Choanotaenia infundibulum
Son konak: Tavuk, hindi vb.
Ara konak: Karasinek, çekirge, kaprofaj böcekler
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 5-23 cm uzunluktadır. Tek sıra çengel taşıyan rostellum vardır. Çekmenleri silahsızdır. Yumurtaları 60-65 x 40-45 m boyutunda, filamentlidir.

KANATLILARDA ŞERİT ENFEKSİYONLARI:

En önemlisi Davaniea proglottina’dır. küçük olmasına rağmen 50%lere varan ölümler meydana getirir. Patojen kısmı scolextir. Çünkü hem çekmenlerde hem de rostellumda çengeller vardır. Davainea yumurtaları dirençsizdir. Rutubetli, sıcak ve gölgeli yerlerde 5 gün yaşayabilir. Cysticercoidleri sümüklüde en az 1 yıl canlı kalabilir. Ara konak olan sümüklüde 1000’den fazla cysticercoid bulunabilir.

Ağır enfestasyonlarda duodenum mukozasında yangı, hemoraji ve ödem görülür. Klinik semptomlar ise zafiyet, anemi, ishal ve mukusta artıştır.

Railettina türleri içinde en patojeni Railettina echinobothria’dır.

Barsaktaki yangı şekli NODÜLER ENTERİTtir. Barsak içine gömülü scolex etrafında kazeöz nodüller şekillenmiştir.

Sağaltım: Niclosamide (Mansonil, Şeridif, Tenyavet)………………………………………..50-200mg/kg
2-6 gün boyunca……………………………………………………………………………………………………20 mg/kg
Fenbendazol (Panacur) 5 gün boyunca…………………………………………………………………….20 mg/kg
Mebendazol (Mebanvet)……………………………………………………………………………………….10 mg/kg
Praziquantel (Droncit)………………………………………………………………………………………………………..
Bithional (Actomer)…………………………………………………………………………………………………0,2 g/kg

AILE: TAENIADAE

Tür: Echinococcus granulosus
Son konak: Olgunları……………………köpek, kurt, çakal vb.’nin incebarsakları (kedilerde seksüel olgunluğa erişemez)
Larvaları…………………….bütün evcil memelilerde (ruminant, sus, eq.,insan…) başta karaciğer ve akciğer olmak üzere, dalak, böbrek, pankreas, kalp, beyin, kemik iliği, bağlayıcı doku aralıkları ve dokularda.
Morfoloji: Olgunlar……………………..2-6 mm uzunlukta, vücut genellikle 3 halkadan oluşur. Son halkanın uzunluğu vücudun diğer bölümlerinin uzunluğundan daha fazladır. Genital atrium halka posteriorundadır. Ovarium böbrek biçimindedir.
Yumurtalar………………….Taenia yumurtası formundadır (yuvarlak/oval). Küçük ve kalın kabukludur. Kabuk enlemesine çizgilidir. 3 çift çengelli onkosfer taşır.

KİST HYDATİK (EKİNOKOK KİSTİ):
2 tip kist vardır.
1. Uniloculer kist (kistler tek tektir,daha çok koyun ve insanda görülür)
2. Multicystic/Multivesicular kist (birbirine komşu kistlerdir. Her birni ayrı boşluğu ve sıvısı vardır. Özellikle sığırlarda görülür)
Biçimleri yuvarlağımsı (yumuşak, hacimli dokularda) yada mevcut boşluk ya da aralıkları dolduran (ör:kemik iliği) gibidir.

Büyüklükleri dokularda konakçı reaksiyonları ile sınırlandırılır (çocu başı ya da portakal büyüklüğünde olabilirler). Göğüs ya da karın boşluğunda iseler büyüklükleri sınırlandırılamaz (20 cm çapına varan kistler görülmüştür).

Lokalizasyon; ruminantlarda 70% karaciğerde, 25% akciğerde, 5% de diğer dokularda olmaktadır.

Gelişme hızları yavaştır. 6 ayda ancak birkaç mm çapında içi sıvı ile dolu kistik yapı şekillenebilir. Protoscolexler 12 ayda şekillenir.

Protoscolex taşıyanlar fertil kist, taşımayanlar ise infertil kist adını alır. Sığırda 90%, domuzda 20%, koyunda ise 8% kistler infertildir.

2 şekilde gelişim tamamlanır:
1- PASTORAL SİKLUS: Evcil karnivorlarla evcil ruminantlar konaktır. Köpek, koyun, deve, Ren geyiği.
2- SILVATIC SİKLUS: Son konak yabani karnivor, ara konaklar ise yabani ruminantlardır. Avusturalya’da dingo-kanguru. Hindistan, Pakistan, Seylan’da çakal-geyik.
Bu iki epidemiyolojik siklus bağımsıuz seyreder. Ancak avcılık yolu ile kırılabilir. Kanada’da Kariba(geyik)-köpek.

Kırsaldan ormansala geçiş şu şekillerde olur:
§ Kistli evcil ruminantlar köpeklerce yenir
§ Enfekte av ve çoban köpeklerinin ormanda dolaşması ve buralara dışkısını bırakması ile yabani rum. enfeste olabilir.

Ormandan kırsala geçiş ise şöyle olur:
§ Evcil ruminantlar ormanlık yörede otlarken yabani köpekgillerin bıraktıları dışkılardan yumurta alırlar.
§ Av veya çoban köpekleri enfekte yabani ruminantların kistlerini yer.

Önemi:
Hayvanlarda; – Kistler pek klinik belirtiye yol açmaz (normal doku kalmamasına rağmen)
– Enfekte havanlarda karkas ağırlığı azalmaktadır
– Enfekte organlar(karaciğer, akciğer, dalak) kısmen ya da tamamen imha edilir (ekonomik kayıp).
İnsanlarda; Çoğunlukla klinik belirti göstermese de lokaliza olduğu organ ya da dokuya göre normal fonksiyonları bozar, ağrı yapabilir.
Kistler kendiliğinden ya da ameliyat sırasında patlayabilir. Bu da anafaktik şok ya da sekonder hidatidose (echinococcose)’a neden olur.
Teşhis: Hayvanlarda serolojik testler yetersizken, ancak kesim sırasında teşhis mümkündür. İnsanlarda klinik belirtiler (organların çalışmalarında aksamalar, şişlik, ağrı), röntgen, serolojik testler(KFT, FAT, ELISA, HA, presipitasyon) ve alerji testi (Casoni) ile teşhise gidilir.

Sağaltım: Operasyon ile yapılır. Öncesinde Mebendazol-Albendazol kullanılır.

Hastalığın prepatent süresi 4-5 haftadır.

İNSANLARDA HIDATIDOSIS’IN BULAŞMA YOLLARI:
I. Enfekte dışkının gıda ya da sularlar alınması (çiğ yenen sebze, meyve vs.)
II. Enfekte toprak veya kumlarla oynayan çocukların ellerinin enfekte köpek dışkısıyla bulaşması ve ellerin yıkanmadan ağza götürülmesi
III. Köpeklerin sevilmesi sırasında köpek türlerinde bulunan yumurtaların ele bulaşması
IV. Enfekte köpek dışkısının toz haline gelerek, içindeki yumurtaların rüzgarla yiyeceklere bulaşması ya da insanların ağız veya burunlarından girmesi
V. Bazen sineklerin enfekte dışkılara konarak oradaki yumurtaları vücutlarıyla yiyeceklere taşımaları

Canlı köpekte parazitin varlığını ortaya koymak için; Aracoline hydrochloride 1-2 mg/kg verilir. Dışkıda parazitler (gebe halka) büyüteçle aranır.
İnsanda;
karaciğerde…….sarılık, sindirim bozukluğu (ishal, iştah azalması)
akciğerde……….kronik bronchopneumoni
kalpte…………….kalp yetmezliği
beyinde………….encephalitis
kemikte………….iskelet bozukluğu, topallık, spontan kemik kırılması görülürken, vurma, çarpma, düşme nedeniyle kistlerin patlaması sonucu sekonder kist oluşumu, hafif allerjik reaksiyonlar ya da anaflaktik şok şekillenebilir.

Tür: Echinococcus multilocularis (alveolaris)
Son konak: Tilki, kurt, köpek, kedi
Ara konak: Tarla fareleri ve diğer kemiriciler
Yerleşim: Olgunları ince barsaklarda, larvaları ara konakların çeşitli organ ve dokularında®
Ø Karnabahar görünümünde
Ø Kesit yapıldığında süngerimsi
Ø Çok bölümlü, bölümler arası bağlantılı
Ø İçindeki sıvı jelatinimsi
Ø Yayılışı konakçı reaksiyonuna bağlı
Prepatent süre: 6-8 hafta
Morfoloji: 1-2 x 3-7 mm (daha da küçük olabilir). 3-5 halkalı. Son halkanın büyüklüğü vücudun geri kalanından kısa. GA anteriorda. Ovarium üzüm salkımı biçiminde. Yumurtaları Taenia yumurtası özelliğinde.

Ø İdeal son konak tilki ve ideal ara konak tarla faresidir.
Biyoloji: Genellikle sylvatic (yabani) gelişim gösterir. İnsanlar tilkilerin dışkısı nedeniyle enfekte olabilir.
Yayılışı: Türkiye’de olgunu tilkilerde bildirilmiştir. Larvası da insanlarda görülmüştür. Sığır ve mandalarda görülüp görülmediği hakkında bir bilgi yoktur.

ECHINOCOCCUS İLE MÜCADELE:
– Enfekte köpekler sağaltılmalı (5,5 haftada bir)
– Sahipsiz köpekler imha edilmeli
– Mezbaha artıkları yok edilmeli (köpeklerin yemesi önlenmeli)
– Kaçak kesimler önlenmeli
– Kurban bayramında kesimler usulune uygun yapılmalı (artıklar gömülmeli)
– Hastalık tanıtılmalı (halkın kültürü ve ekonomik durumu ile ilgili olarak radyolarda, Tvde, okullarda, köylerde…)

Tür: Dipyllidium caninum
Son konak: Karnivorlar.
Ara konak: Bit ve pireler
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 20-50 cm. Halkalar salatalık ya da kavun çekirdeği görünümünde. Rostellumda 3-4 sıra halinde çengel vardır. Çengeller gül dikeni biçimindedir. Halkalarda 2 tane genital organ takımı olduğundan mikroskopta bakıldığında petek görünümünedir. Dışarıya atılan halkalar kontraksiyon halinde olduklarından büzüşürler ve boncuk gibi görünürler. Yumurtalar (2-20 adet) kokon içindedir.

Biyoloji: Ara konakta cysticercoidler gelişir. Hayvanlar bit ya da pireyi yerse veya insanlar tesadüfi olarak bunları alırsa enfestasyon şekillenir. Bitte gelişme 1 ay sürerken bu süre pirede birkaç ayda tamamlanır. Prepatent süre 2-3 haftadır.
Semptom: Çok sayıda parazit ishal, zayıflama ya da sinirsel bozukluklara (konvulsiypn, epileptik nöbet, kusma) neden olur. Arıca hareketli halkalar,irritasyon sonucu anuste kaşıntıya, kaşınan hayvanın sürtünmesi sonucu da anal bez yangısına neden olabilir.
Tedavi: Hem şeride hem de bit ya da pireye karşı tedavi uygulanmalıdır.

Tür: Dipyllidium nölleri
Son konak: Karnivorlar
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 4-5 cm. Rostellumda 3-4 sıralı çengel vardır (öndekiler çengel, arkadakiler gül dikeni).Yumurtalar tek başlarına bir kokon içinde bulunurlar.
Biyoloji: J.pasqualei’ye benzer.

Tür: Joyeuxiella pasqualei
Son konak: Kedi ve diğer karnivorlar.
Ara konak: Kaprofaj böcekler. Kertenkele paratenik ara konaktır.
Morfoloji: 20-30cm. Rostellumda 16 sıra çengel vardır (gül dikeni biçiminde). Yumurtalar tek başlarına bir kokon içinde bulunurlar.
Biyoloji: Prepatent süre 83 gündür.

Tür: Joyeuxiella echinorhyncoides
Morfoloji: Rostellumda 25 ya da daha fazla çengel sırası vardır.

AILE MESOCESTOIDAE

Tür: Mesocestoides lineatus
Son konak: Köpek, tilki, nadiren kedi.
Ara konak: I. kaprofaj böcekler (cysticercoid)
II. amphibia, sürüngen, kanatlı, kedi,köpek
Yerleşim: Olgunları ince barsakta, larvaları göğüs/karın boşluğunda
Morfoloji: 0,5-2,5 m x 3 mm. GA halka ortasında.
Biyoloji: Prepatent süre 16-20 gün. Karnivorlar hem son konak hem de II. ara konak olabilirler. Larvalarına tetrathyridium denir. (Tetrathyridiım elongatum, Dithyridium elongatum(Bailieti)).

AILE TAENIIDAE

Tür: Taenia solium (silahlı cestod)
Son konak: Olgunları insanlarda
Larvaları domuzda (Cysticercus cellulosae)
Morfoloji: 2-5m X 8-12mm. Scolex’te 4 tane çekman vardır. Rostellumda 2 sıralı çengeller vardır. Her halkada 40 000 yumurta bulunabilir. Yumurtalar kalın kabukludur, kabukta redial dizilimli çizgiler vardır. 3 çift çengel taşır. Çapı 40m’dur.
Biyoloji: Uzun ömürlü parazitlerdir. Tedavi edilmezlerse 25 yıl kadar yaşayabilirler. Enfekte insan dışkısı ile yumurtalar dışarı atılır. Domuzlar yumurtaları alır. Yumurtalar barsakta açılır, onkosfer serbest kalır. Dolşıma geçip, başta çizgili kaslar (kalp, dil, diyafram, ön ve arka bacak kasları) olmak üzere akciğer, karaciğer, böbrek ve beyinde Cysticercus cellulusae’ler gelişir. İnsanlar sistiserkli domuz etini çiğ/az pişmiş olarak yediklerinde enfekte olurlar. Praptent süre 1.5-2 aydır.
Patojenite: Olgunları insanlarda sancı, kronik hazımsızlık, konstipasyona neden olur. Larvaları domuzda genellikle kilinik belirti göstermes. Dil felci, kasılmalar, burun bölgesinde duyarlılığa nedne olabilir.
Önemi: Cysticercus cellulosae’lar insanlarda gelişebilir.
1. Enfekte kişiler hijyen kurallarına uymalıdır.
2. Otoenfeksiyon (ters barsak peristaltiği ile) önemlidir. İnsanlarda derialtı, göz, beyin, kalp ve kaslarda sistiserkler gelişebilir.
Yayılış: Amerika ve Avrupa’da sorun değildir. Geri kalmış ülkelerde önemlidir. Türkiye’de domuz eti yenmediğinden pek sorun değildir.

Tür: Taenia saginata (silahsız cestod)
Son konak: Olgunları insanların barsağında
Larvaları sığırların çizgili kaslarında
Morfoloji: 4-10m 8-15mm. Rostellum ve çengel taşımaz. Halk arasında “abdest bozan şeridi” olarak bilinir. Her halkada 100 000 kadar yumurta bulunur.
Larvaları Cysticercus bovis’tir. Sığırlarda iri bezelye büyüklüğünde, dil, boyun, kalp, diyafram ve m.masseterica’da, omuz ve but kaslarında yerleşir. Enfektif kalma süresi 6-7 aydır.
Biyoloji: Enfeste insan dışkısıyla yumurtalar dışarı saçılır. Sığırlar otlarken yumurtaları alırlar. Sindiirm sisteminde serbest kalan onkosfer dolaşım ile kas ve organlara taşınır. 4 ayda sistiserkler gelişir. İnsanlar sistiserkli çiğ/az pişmiş sığır etini yediklerinde enfekte olurlar.
Patojenite: Olgunları insanlarda açlık hissi, karın ağrısı, diare, seyrek olarka kolit ve apandisit. Larvaları insanlarda genellikle klinik belirti yapmaz. Kaslarda zayıflık, sertlik, salivasyon artışı, iştahsızlık görülebilir. Larvalar insanlarda seyrek olarak gelişebilir.
Teşhis: İnsanlarda olgunları – dışkıda halka – dışkı bakısında yumurta
Sığırda larvalar – ancak kesim sonrası
Koruma:
1. etler iyi pişirilmeli
2. enfekte kişiler sağaltılmalı
3. mezbaha kontrolleri iyice yapılmalı
4. kaçak kesimler önlenmeli
5. kanalizasyon tertibatları tam olmalı
6. sistiserkli etler başka türlü değerlendirilmelidir.
a. 57°C’de sistiserk ölür (iç ısı)
b. -3°C’de 3 gün
c. -8°C’de 4 saat
d. -15°C’de 2 saat
e. -30°C’de 30 dk.
7. pastırma, sucuk, çiğ köfte usulune uygun olarak hazırlanmalıdır.
Yayılışı: T.saginata %1-2 İzmir, %18 Ankara
Cysticercus bovis %1-2 İstanbul, %25-30 Doğu ve Güneydoğu

Tür: Taenia hydatigena
Son konak: Köpek, kedi, tilki gibi karnivorlar.
Ara konak: Rum., maymun (omentum’da, mesenterium’da)
Morfoloji: 5mm X 70 cm boyutlarındadır. Rostellum’da iki sıra çengel vardır. Larvası Cysticercus tenuicollis 7-8cm çaplıdır. Üzüm salkımı gibidir.
Biyoloji: Enfekte köpek dışkısı ile yumurta saçılır. Ara konaklar otlarla yumurtayı alır. Sindirim sisteminde serbest kalan onkosfer dolaşım ile karaciğere gelir. Karaciğer parankiminde 1-1.5 ay boyunca göç geçirir. Karaciğer kapsülünü delip peritona düşer.
Önemi: Olgunları patojen değildir. Karaciğerde göç geçirenler hepatitis cysticercosa’ya neden olurlar. Hastalık akut fasciolosise benzer. Karaciğerin üzeri fibrin membranlarla kaplıdır. Karın boşluğunda kanlı bir sıvı vardır.
Yayılış: Türkiye’de yaygındır.

Tür: Taenia pisiformis
Son konak: Olgunları köpek, kedi , tilki gibi karnivorlar. Larvası (Cysticercus pisiformis) tavşan ve diğer kemirgenlerde.
Yerleşim: Kistler omentum, mesenterium ve diğer seröz zarlar üzerinde yerleşir. Bezelye büyüklüğünde, salkım biçimindedir.

Tür: Taenia ovis
Son konak: Olgunları köpek ve tilkilerde. Larvası Cysticercus ovis koyun ve keçilerde kalpte (pericardium altında), diyafram ve kaslarda.

Tür: Taenia krabbei
Son konak: Köpek
Ara konak: Ren geyiği-_Cysticercus tarandi
Yerleşim: İnce barsak

Tür: Hydatigera taeniaformis
Son konak: Kedi
Ara konak: Kemirici-_Strobilocercus fasciolaris
Yerleşim: Kedi-ince barsak, kemirgen-karaciğer

Tür: Multiceps multiceps
Son konak: Köpek ve diğer karnivorlar
Ara konak: Rum., sus, nadiren insanlar_Coenurus cerebralis
Yerleşim: Köpek-ince barsak, ara konak-MSS
Klinik: Durgunlık, yemden kesilme, kilo kaybı, başı dayama arzusu, körlük, irtibatsızlık, kendi etrafında dönme
Teşhis: 1)klinik belirti
2)çoban usulu
3)oftalmoskopla kontrol (fundus’ta optik dejenerasyon)
Looping ill, listeriyoz, cerebrospinal nematodiasisle karıştırılabilir.

Tür: Multiceps gaigeri
Son konak: Köpek
Ara konak: Rum_Coenurus gaigeri
Yerleşim: Köpek-ince barsak, rum.-MSS

Tür: Multiceps serialis
Son konak: Köpek, tilki
Ara konak: Tavşan-_Coenurus serialis
Yerleşim: son konak-ince barsak, ara konak-subkutan ve intramusküler bağdoku
Ayrım: M.gaigeri’den daha küçüktür. 4-5mm çaplıdır. Scolex’ler merkezi bir noktadan sıralar halinde çıkar. Ana kistten iç ve dış ikincil kistler gelişebilir.
Yayılış: Olgunları köpeklerde bildirilmiştir (%2). Larvaları koyunların budunda, keçilerin de deri altında görülmüştür.
Teşhis: Halkaları ve yumurtaları görülür. Sindirim ve sinir sisteminde bozukluklar görülür.
Sağaltım: İlaçlar ara konaklarda etkili değildir. Carnivora tedavi edilmelidir.

Carnivora’da şerit enfestasyonları:
Taenia, Dipyllidium, Mesocestoides, Hydatigena, Joyeuxiella, Diphyllobothrium

İlaçlar: Niclosamide (Şeridif, Tenyavet, Mansonil, Yomeson_hayvan ilaç kullanılmadan önce 12 saat kadar aç bırakılmalıdır. Etkisi, parazitlerde felç yapmasıdır ama kullanımdan önce konstipasyon olmamalıdır)
Praziquantel (Droncit_1 aydan küçük köpeklerde kullanılmaz)
Fenbendazol (Panacur)
Nebendazol (Telmin)

[mers06]

teşekkürler…

[Yazar]

Yazılar