[Murat KUTAY]

KEREVİT VEBASI (CRAYFISH PLAGUE)
İsmail GÖLEN
Vet. Hekim
Bornova Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü
Tatlı su istakozu ismiyle de bilinen kerevit, ülkemizde kültürü yapılmayan, doğal su kaynaklarından avcılık yolu ile elde edilen kabuklu bir su ürünüdür. Karın ve kıskaçları gıda olarak tüketilen ve düşük kalorili bir protein kaynağı olan kerevitin, ülkemizdeki doğal türü Astacus leptodactylus’tur.
Kerevit vebası, dermatonörotropik bir oomiset olan Aphanomyces astaci’nin neden olduğu, duyarlı tatlı su kerevitlerinin %100 mortalite ile seyreden, akut ve kronik seyirli, bulaşıcı bir mantar hastalığıdır. Crayfish aphanomyciasis, La peste, Krebspest, Kraftpest olarak da isimlendirilen hastalık, stokların yok olmasına yol açması sebebiyle önem taşımaktadır (6,8,10,12).
Etiyoloji
Hastalığın etkeni Aphanomyces astaci’dir.
Mantar, uygun besi yerinde (örneğin: IM agarda 16 oC de, RGY agarda 22 oC de) renksiz koloni oluşturmaktadır. Hifalar yaklaşık 8-10 mikrometre eninde, septasız (ancak zoosporangiumun sınırlı septaları hariç), branşlı, uniform kalınlıkta ve yuvarlak uçlara sahiptir. Genç şekilleri yoğun kaba granüler yapılı, daha yaşlı olanlar vakuoler ve içi boş görülebilir. Hifaların besi yerinde ve dokudaki boyutu ve görünümü aynıdır. Mantar sporları PG1 besi yerinde 20 oC de üretilebilmektedir (1,2,10,18). Zoosporları 2 filagellalı olup 8.1-9.5 mikrometre çapında ve eliptik bir morfolojiye sahiptir. Mantarın, 10 oC nin üzerindeki su sıcaklıklarında çok çabuk üreyerek kısa sürede (3 hafta içinde=akut infeksiyon) ölüme neden olduğu, su sıcaklığı azaldıkça gelişmesinin yavaşladığı ve kerevitlerde ölümün gecikebildiği (3 ayı bulabilir=kronik infeksiyon) bilinmektedir (2,6). Ayrıca sulardaki yüksek Mg oranlarının, mantarın infektif gücünü yani zoospor üretimini azaltıcı etki yapabileceği bildirilmiştir (4,14,15).

Nativ muayenede fungal sporların görünümü
library.enaca.org/NACA-Publications/ADG-CrustaceanDiseases.pdf adresinden alınmıştır.
Bulaşma:
Bulaşma horizontaldir ve hastalık sudaki zoosporların alınması sonucu oluşur. Sporlar sularda yaklaşık 5 gün kadar canlı kalabilirler(6).
Hastalık suyun akış yönünde hızlı, akış yönü tersinde yavaş yayılmaktadır. Hastalığın yayılımında su ısısı ve alınan zoospor miktarı etkilidir (12).
Konakçı türleri:
Kerevit vebası sadece kerevitleri etkiler ve doğal olarak diğer kabuklularda görülmez (10). Ancak bir tür Çin yengeci olan Eriocheir sinensis deneysel olarak infekte edilebilmiştir (.
Avrupa kerevit cinsleri (Cambaroides, Euastacus , Astacus (A.leptodactylus, A. pachypus, A. Astacus) ve Austropotamobius (A. pallipes, A. torrentium)) ve Avusturalya Cherax cinsi (C. destructor, C. quinquecarinatus ve C. quadricarinatus) hastalığa oldukça duyarlıdır (6,9,10,11). Amerikan kerevitleri (Orconectes limosus, Pacifastacus leniusculus ve Procambarus clarkii) bu mantara karşı dayanıklı ve kısmen ya da tamamen asemptomatik taşıyıcıdırlar (8,10,11,13).
Coğrafik Yaygınlığı
Mantarın varlığı ilk olarak 1860’da İtalya’da rapor edilmiştir. Daha sonra İngiltere, İrlanda, Fransa, İspanya, Almanya, Yunanistan, Norveç, İsveç, Finlandiya, Avusturya, Slovenya ve Rusya’da da vakalar bildirilmiştir.
Hastalık, Türkiye’de ilk olarak 1984 sonbaharında Çivril Gölünde (Denizli) görülmüş, daha sonra bir çok gölde de tespit edilmiştir (3,7,14,16,18).

Konakçı üzerine etkisi
Salgıladıkları enzimlerle kütikülanın yapısını bozan mantarlar (15), özellikle kütikülada olmak üzere bulunduğu yerde melanin depozitlerinin üretimini (bir tür bağışık yanıt kapsamında) stimüle etmektedir. Bu şekilde melanin birikimi hastalığa ilişkin görülebilir bir bulgu vermektedir (18). Mantarlara karşı vücutta hemosit infiltrasyonları oluşmakta ve hifalar hemositlerle kuşatılmaktadır (10). Merkezi sinir sistemine yerleşen mantarlar, motor koordinasyonu bozarak ölüme neden olmaktadır (5).
Klinik bulgular
Hasta kerevitlerde enfeksiyon belirtileri görülebileceği gibi hiçbir semptom da görülmeyebilir (11).
Su yüzeyine çıkma (gün ışığına yakınlaşma) ve değişik yönlere kaçışmayla birlikte suyu terketme gibi davranış bozuklukları, özellikle birinci yürüme bacaklarında olmak üzere ayaklarda koordinasyon bozukluğu, sırt üstü devrilme, sırt kabuğundan tutularak sudan dışarıya çıkarıldıklarında makasların ve bacakların felç nedeniyle aşağıya doğru sarkması, yavaş hareket etme ve kuyrukta hareket kaybı bildirilen klinik bulgulardır (6,7,8,10,11,17,18).
Makroskobik bulgular
Enfekte kerevitler hiçbir makroskobik bulgu göstermeyebilir (10). Ancak abdominal bölge, telson ve extremitelerin kütikülinde kahverengi-siyah noktalar şeklinde melanizasyon alanları (resim b), extremite kaybı ve özellikle ventral abdomen ile bacak eklemlerindeki ince kütikülin şeffaf bölgeleri altındaki kaslarda fokal beyazımsı renk değişikliği (resim a) en sık görülen bulgulardır (6,7,8,10,11,17,18).
Palpasyonda kabuk üzerinde yumuşak bölgelerin varlığı, karın segmentlerinde, bacak ve bacak eklemleri ile gözlerde mantar hifalarından kaynaklanan pamuk görünümünde odaklar karşılaşılabilen diğer bulgulardır (6,10,18). Enfeksiyon, solungaçlarda da görülebilmektedir (6,10).

library.enaca.org/NACA-Publications/ADG-CrustaceanDiseases.pdf adresinden alınmıştır.

library.enaca.org/NACA-Publications/ADG-CrustaceanDiseases.pdf adresinden alınmıştır.
Materyal seçimi
En uygun örnekler, ölümün üzerinden 24 saatin geçmediği yeni ölmüş, ölmek üzere olan ya da canlı kerevitlerdir. Melanizasyonlu hayvanlar tercih edilmelidir (10).
Teşhis
Yaklaşımsal teşhis;
1- Klinik ve makroskobik bulgular
2- Laboratuvar muayeneleri:
a- Nativ muayene
b- Smear (melanize sahalar, kuyruk kası, yumuşak abdominal kütikül ile beyin ve karın ganglion bölgelerinden smear yapılarak havada kurutulur ve Wrights-Giemsa ile ya da Hemacolor gibi hazır bir boyayla boyanarak hifa yönünden incelenir (6,8,10)).
c- Histolojik muayene ( H&E ve Grocott’s mantar boyası)
Kesin teşhis:
1- Etken izolasyon ve identifikasyonu
a- Fungal izolasyon
b- Fungusun spor kümelerinin üretimi
2- Deneysel enfeksiyon (hastalık şüphesi olan kerevitten izole edilen mantardan elde edilmiş zoosporların duyarlı kerevit türlerine verilmesinden sonra 2-8 gün içinde hızlı mortalitenin görülmesi ile birlikte mantarın tekrar izolasyonu, A.astaci için müsbet kabul edilir (5,10).)
3- PCR
Tedavi
Doğal kerevit populasyonlarını ilaçla tedavi etmek mümkün olmadığı gibi henüz bu hastalığa karşı kesin etkili bir ilaç veya kimyasal madde de belirlenmiş değildir.
Mücadele ve Kontrol
Hasta kerevitler hiçbir şekilde başka yerlere nakledilmemeli veya diğer sulara yerleştirilmemelidir.
Hasta ve ölmüş kerevitler toplanarak imha edilmelidir.
Kontamine malzemeler (ağ v.s), sodyum hipoklorit ve iodoforlarla dezenfekte edilir veya 24 saatten daha uzun bir süre kurutulur (12).
Kaynaklar:
1. Alderman D.J., Polglase J. L. (1986). Aphanomyces astaci: Isolation and Culture, Journal of Fish Diseases, 9, 367-379.
2. Alderman D.J., Polglase J. L., Frayling M. (1987). Aphanomyces astaci Pathogenicity Under Laboratory and Field Conditions, Journal of Fish Diseases, 10, 385-393.
3. Anonim. Crayfish Plague, http://www.answers.com/topic/crayfish-plague, Erişim tarihi: 02.05.2006.
4. Anonim. Crayfish Plague, 211-214 In: Fungal Disease of Crayfish: Chapter.11, library.enaca.org/NACA-Publications/ADG-CrustaceanDiseases.pdf, Erişim tarihi: 10.05.2006.
5. Anonim. Crayfish Plague, 37-41, http://www.ag.auburn.edu/fish/current_students/Introduction to fungi.ppt, Erişim tarihi: 10.05.2006.
6. Arda M., Seçer S., Sarıeyyüpoğlu M. (2002). Balık Hastalıkları, Medisan Yayın Serisi No: 56, 91-93.
7. Baran I., Soylu E. (1989). Crayfish Plague in Turkey. Journal of Fish Diseases, 12, 193-197.
8. Bower, S.M. (2005). Synopsis of Infectious Diseases and Parasites of Commercially Exploited Shellfish: Crayfish Plague (Fungus Disease). http://www.pac.dfo-mpo.gc.ca/sci/shelldis/pages/cpfdcy_e.htm, Erişim Tarihi: 09.05.2006.
9. Evans L. H., Edgerton B. F., Stephens F. J., Overstreet R. M. , Review of Freshwater Crayfish Diseases and Commensal Organisms, http://dpie.gov.au/corporate_docs/publications/word/market_access/biosecurity/animal/fw_crayfish_dis_pro_rev.doc, Erişim tarihi: 05.05.2006.
10. Jones B., Buller N. (2000). Crayfish Plague, Australia and New Zeland Standart Diagnostic Procedures, January, 2000.
11. Jones B., Buller N. (2001). Australian Standard Diagnostic Technigues for Aquatic Animal Health. Fisheries and Animal Health Lab. Publ. Bentley.
12. OIE Manual of Diagnostic Tests for Aquatic Animals (2006). Crayfish Plague (Aphanomyces astaci), Chapter 4.1.7.
13. Persson M., Soderhall K. (1987). The Influence of Haemocyte Number on The Resistance in The Freshwater Crayfish Pacifastacus leniusculus to The Parasitic Fungus Aphanomyces astaci, Journal of Fish Diseases, 10, 205-213.
14. Rahe R., Soylu E. (1989). Identification of the Pathogenic Fungus Causing Destruction to Turkish Crayfish Stocks (Astacus leptodactylus), Journal of Inverteb. Pathol., 54, 10-15.
15. Rantamaki J., Cerenius L., Soderhall K. (1992). Prevention of Transmission of the Crayfish Plague Fungus (Aphanomyces astaci) to The Freshwater Crayfish Astacus astacus by Treatment with MgCl2, Aquaculture, 104, 11-18.
16. Timur G. (1990). Crayfish Plague in Some Lakes of Turkey, Bull. Eur. Ass. Fish Pathol., 10 (4), 100-103.
17. Unestam T., Weiss D.W. (1970). The Host Parasite Relationship Between Freshwater Crayfish and the Freshwater Crayfish Diseases Fungus, Aphanomyces astaci, J. Gen. Microbiol., 60: 77-90.
18. Yavuzcan Yıldız H. (2002). Tatlısu İstakozlarında (Astacus leptodactylus Esch.) Aphanomyces astaci Patojenitesinin Belirlenmesi, Haemolymph Kalsiyumu ile Su Sertliğinin A. astaci Patojenitesine Etkisi. A.Ü. Bilimsel Araştırma Projesi Kesin Raporu, Proje No: 2001-0711034.

[kayakoku]

güzel bilgi saol

[Yazar]

Yazılar