[Mehmet AKIN]

Zehir kelime olarak girdiği organizmanın fizyolojik faaliyetlerini bozan,doku ve organlara hasar vererek canlının ölümüne kadar varabilecek sonuçlara neden olan maddelerdir.İçinde bulunduğumuz dünyada zehirli maddeler görünür yada sinsi bir şekilde tüm canlıları etkileyebilmektedir.Zehirlenmeler akut yada kronik olarak gelişir.Zehirli maddelerin kaynakları çok çeşitlidir.Evimizde kullandığımız mobilyalardan,boyalara ve temizlik malzemelerine kadar birçok malzeme içeriğinde toksik maddeleri kapsar.Zehirlenmeler ;

-Doğal Kaynaklı ( Volkan aktivitelerinden açığa çıkan maddeler gibi)

-İnsan Kaynaklılar

* Kasti zehirlemeler

Striknin ( Kedi,köpek gibi evcil hayvanların toplu halde öldürülmesinde )

Siyanür ( Tilki ve kurt gibi hayvanların postlarını elde etmek için toplu halde öldürülmesinde )

* Tarımsal amaçlı zehirler ( Pestisitler)

* Endüstriyel kaynaklı atıklar ( Arsenik,civa,kurşun,kükürt dioksit vb.)

* Evsel kullanımdan kaynaklanan zehirli maddeler ( Deterjanlar,dezenfektanlar,motor yağları vb.)

* Kimyasal silahlar ( A.B.D’nin Vietnam savaşında kullandığı defoliant gibi herbisitler )

Kimyasal Yanıklar

Kimyasal bir maddeyle etkilenmiş hayvana koruyucu eldivenle müdahale etmek gerekir.Aksi halde müdahale eden kişinin de cildi etkilenebilecektir.Öncelikle kimyasal yanık oluşan bölge su ile iyice yıkanmalıdır.Kimyasal maddenin alkali mi yoksa asidik mi olduğu bilinirse müdahale kolaylaşacaktır.Eğer kostik bir soda gibi alkali bir maddeyse sirkeli su karşımı ile yıkanmalıdır.Asidik bir maddeyse bikarbonatlı soda ve yıkama sodası karışımı ile yıkanmalıdır.Kimyasal yanıklar genelde çok derin değildirler.Ancak bu maddelere karışan yüksek toksikler işin ciddiyetini artırır.

Endüstriyel tesislerden atıklar asit yağmuru şeklinde ormanlık alanlara ve akarsulara ulaşır.Asit yağmuruyla kirlenmiş derelerin kenarlarına meşe ve huş gibi ağaçların dikilmesi olumlu sonuçlar verir.Bu ağaçların yaprakları alkali özellik gösterdiği için suyun temizlenmesinde önemli rol oynar.

Yabani Hayvanlarda Zehirlenmelere Neden Olan Maddeler

Pestisitler

Tarımsal üretim ve hayvancılık açısından kayba neden olduğu için zararlı canlılar olarak görülen hayvan ve bitkilere pest, bu canlılarla mucadele için kullanılan maddelerede pestisitler denir.

Bunlar;

insektisitler ( böcek öldürücüler )

rodentisitler ( sıçan ve fare öldürücüler )

akarisitler ( akar öldürücüler )

mollüskisitler ( yumuşakça öldürücüler )

fungusitler ( mikroskobik mantarlara karşı kullanılanlar )

nematositler ( toprak solucanlarına karşı kullanılanlar )

herbisitler ( yabancı otlara karşı kullanılanlar )

Bu ilaç ve maddeler her ne kadar tarımsal üretim ve hayvancılık için olumlu olsalarda ,doğadaki diğer memeli,kuş ve balık türleri için toksik olmaları ve uzun süre bu etkilerini devam ettirmeleri nedeniyle de doğal yaşam için çok büyük tehdittirler.

-İnsektistler:

Organik Klorlu İnsektisitler (DDT,BHC,Siklodien);Başlıcası ve en çok tanınanı DDT’dir.DDT etkili bir insektisit olarak ortaya çıkmış ve yaygın olarak kullanılmıştır.Ancak bu süre içinde DDT doğaya tamir edilmesi güç zararlar vermiştir.Bu bileşik doğada son derece stabil,biyolojik etkilere karşı dayanıklı ve yapısal değişikliğe uğramayan,besin zincirinde ilk halkadan son halkaya kadar artan miktarda birikme özelliğine sahiptir.

Organik Fosforlu İnsektisitler ( Diazinon,Fenthion,Monocrotophos); Bunlar kolinesteraz inhibitörü zehirlerdir.Sinir ve kas arasındaki iletimi bozarak etki gösterirler.Su kuşları ve balıklar bu zehirlere karşı çok duyarlıdır.Suda az çözünür ve deriden kolay emilirler.

-Rodentisitler (Alfa-kloraz,Çinko Fosfür,Striknin,Sodyum floroasetat,Antikoagülanlar):

Sıçan ve fareler için kullılan rodentisitler tuzak yemi şeklinde kullanılır.Ancak bu yemler sincap gibi kemirgenler ve diğer yabani hayvanlar tarafından da tüketilebilir.Bu kemirgenlerle beslenen yırtıcıları etkilenmesi de kaçınılmazdır. Yırtıcı kuşlara rodentisitlerin etkileri direkt ve indirekt yollarla olabilmektedir.Şahin,atmaca,doğan ve kartal türleri çoğunlukla avladıkları canlı hayvanlarla beslenirler.Ancak ölü hayvanlarla da beslendikleri olabilmektedir.Şahin ve kartal türlerinin ana besinleri rodentler olduğu için en çok onlar etkilenmektedir.Zehirlenip ölmüş yada ölmek üzere olan rodentleri yemeleri sonucu zehirlenme olmaktadır.Buda toplu halde yırtıcı ölümlerine neden olur.Bunun yanında rodent sayısındaki azalma sonucu o bölgede besin bulamayan yırtıcılarda başka alanlara gidebilmektedir.Rodentisitler direkt zehirlenmeye neden olabildikleri gibi yırtıcı yumurtalarında kabukta incelmeye neden olarak

kuluçkadan yavru çıkmasını da engelleyebilmektedir.

Sodyum floroasetat rodentisitler içinde en yüksek toksisiteye ve ölümcül etkiye sahip maddedir.En çok kullanılan rodentisitler antikoagülanlardır.Bunların başlıcaları warfarin ve hidroksikumarindir.Bunlar hayvanlarda aşırı iç kanamalara neden olarak ölüme neden olur.Etkilenen hayvanda membranlar soluktur,deri altında kan birikmeleri görülür,burundan kan geldiği görülür.Bu zehirlerin antidotu K vitaminidir.Bu zehirlerden etkilenen hayvanlar sürekli gözetim altında ve sakin bir yerde tutulmalı.Kendine zarar vermesi engellenmelidir.

-Molluskisitler:

Yumuşakçalara karşı kullanılan bileşiklerdir.Başlıcası metaldehitdir.Bu zehirden çoğunlukla kirpiler etkilenir.Metaldehit zehirlenmesinin tipik belirtileri vücut ısısında artış,endişe,solunum güçlüğü,kusma ve ishaldir.Zehirlenen kirpiler aşırı hassasiyet gösterir.Odanın bir ucuna koyduğunuz zehirlenmiş kirpi parmağınızı şıklattığınızda aşırı şekilde ürkerken ,sağlıklı kirpi tepkisiz kalacaktır.Özel bir tedavi yöntemi yoktur.Emilmesini engellemek için mideyi süt ve sodyum bikarbonatla yıkamak faydalı olacaktır.

Metalik Zehirler

Başlıcaları kurşun,civa,kadmiyum ve arseniktir.Özellikle kurşun yabanhayatı için önemli bir yer tutmaktadır.Doğa için başlıca kurşun kaynakları kurşunlu benzin,olta ve balık ağlarında ağırlık olarak kullanılan kurşunlar ve tüfek saçmalarıdır.Özellikle su kuşları kurşun zehirlenmesinin sıkça görüldüğü hayvanlardır.Ördek,kaz ve kuğular çamur ve alüvyonları süzerek içindeki küçük taşları taşlıklarında sindirime yardımcı olmaları için alırlar.Bu arada beslendikleri alanda bulunan kurşun içeren saçma gibi maddeleri de yutarlar.Bunlarda kurşun zehirlenmesine neden olur.Kuğular uzun boyunlarından dolayı kurşun zehirlenmesinden daha çok etkilenirler.

Botulinum Zehirlenmesi

Sıcak ve kuru hava esnasında su seviyesi düşerse çamur,anaerobik bir bakteri olan Clostridium botulinum için uygun bir çoğalma ortamı oluşturur.Bu çamurlu suda beslenen başta kaz ve kuğu gibi su kuşları da son derece etkili bir zehir olan C.botulinum toksinine maruz kalarak ölebilirler.

Zehirlenmelerde Tedavi

Yabani bir hayvanda zehirlenmeye neden olan zehri tanımlamak çoğunlukla çok zordur.Bu nedenle genel tedavi yöntemlerine başvurulur.Zehiri bir an önce etkisiz hale getirmek zehrin sindirim kanalından emilmesi engellenmeli ve atılmasına çalışılmalıdır.Atılması için midenin yıkanması,kusturma ve sürgüt etkili ilaçlar kullanılır.Zehrin sindirim kanalında inaktivasyonunu sağlayarak emilimini engellemek içinde aktif kömür gibi adsorbanlar ve kimyasal antidotlar kullanılır.Kimyasal antidotlar zehir etkeniyle birleşerek etki gösterir.Kimyasal antidotlara örnek olarak yumurta akı ve su karışımından oluşan albüminli su ve süt verilebilir.Zehrin böbreklerden emilimini önlemek içinde furosemid gibi diüretikler kullanılır.

Çoğu zehir etkilenen canlı üzerinde kalp,solunum ve sinir sistemiyle ilgili semptomlar oluşturur.Bu semptomları gidermek tedavi için zaman kazanmaya yardımcı olur.Bu amaçla analeptikler,analjezikler,diüretikler,elektrolit solüsyonları ve sedatifler kullanılır.Eğer zehir tanımlanmışsa zehre karşı antidotu kullanılarak spesifik tedavi uygulanır.Kurşuna karşı Ca Edta,kolinesteraz inhibitörü insektisitlere karşı Atropin,warfarin ve hidroksikumarine karşı K vitamini gibi.Öte yandan metaldehit gibi bazı zehirlerin antidotu yoktur.

[qwertyuiopgu]

teşekürler

[hekta]

teşekkürler

[Yazar]

Yazılar