[Hakan ARI]

Turnalar (Gurbet Ellerinde Kaldım)

Gurbet ellerinde kaldim yaliniz
Sesime ses katin telli turnalar
Bizim ele ugrar ise yolunuz
Bir haber getirin alli turnalar

Uçun boynunuzu uzatin gelin
Kanatlarinizi bezetin gelin
Aman kendinizi gözetin gelin
Alici kus sagli sollu turnalar

Özeri’yim yine çiktim çileden
Gurbet beni yakip yakip kül eden
Yine bir haber yok bana siladan
Ötüsünüz dertli belli turnalar

Şimdi (Gayri Dayanacak Halim)

Gayri dayanacak halim kalmadi
Hasretlik bagrimi yakiyor simdi
Ben gitmek istedim kader salmadi
Ayrilik canima okuyor simdi

Bagrima doluyor gözümün yasi
Diyorlar ki sabir her isin basi
Hür Anadolu’nun topragi tasi
Gül gibi burnuma kokuyor simdi

Özeri gözyasim sel oldu çaglar
Nasip kismet bizi gurbete baglar
Yol ver bana yol ver ey yüce daglar
Sevdigim yoluma bakiyor simdi

Sevdiğim (Çok Zamandır)

Çok zamandir ne mektup var ne haber
Yadina düstükçe ara sevdigim
Her zaman seninle olsak beraber
Mutluluk getirmez para sevdigim

Vereme dönüstü bendeki merak
Istesem gelemem yollarim irak
Yüzümü ayna yap disimi tarak
Bozulmus saçlarin tara sevdigim

Özeri derdini ele bildirmez
Hasta düstüm kimse tutup kaldirmaz
Ask insani inletir de öldürmez
Illa bu derdime çare sevdigim

Olmaz Ki

Kalkinmayi istiyorsak gönülden
Dar geçitler geçilmeden olmaz ki
Yanlis hesap kari götürür elden
Dogru ölçüp biçilmeden olmaz ki

Çok çabala seç iyiyi kötüden
Bak ibret al dogu ile batidan
Ne beklersin su kapali kutudan
Disariya açilmadan olmaz ki

Biraz tasarrufa önem verin de
Yürümeli yatmaktansa serinde
Gezip görmek gerek yerli yerinde
Koca dünya küçülmeden olmaz ki

Özeri tutarsa eger asilar
Beyin çalisirsa gözler isilar
Cesur dürüst liyakatli kisiler
Isbasina seçilmeden olmaz ki

Olmaz

Kalbi tas kesilmis gaddar insanin
Kessen bes paralik cigeri olmaz
Kötüye kullanir bütün ihsanin
Bu isin egeri megeri olmaz

Önüne gelene çatar takisir
Bir meclise girse hemen kokusur
Atalar demis ki ata yakisir
Esek bin yasasa eyeri olmaz

Ehil olan yapar yararli isi
Göz çikarir cahil yaparken kasi
Dinini ögrenen olgun bir kisi
Gidip sahte seyhin zagari olmaz

Özeri yozlasir sistem kokarsa
Insan onu biçer her ne ekerse
Yolsuzluk hirsizlik basi çekerse
Orda dogrularin degeri olmaz

Gör Beni (Bir Mektup Yazmadin)

Bir mektup yazmadin ey kanli zalim
Yaman dertte meraktayim gör beni
Yaradan mevlaya ayandir halim
Anayurttan iraktayim gör beni

Bagimda hazan var güller talanda
Ecel gelip kapimizi çalanda
Dostlar beni omuzuna alanda
Bindim cansiz buraktayim gör beni

Efkarimdan hasta oldum yatarim
Baykus gibi viranede öterim
Kumas idim simdi çuldan beterim
Keten oldum taraktayim gör beni

Ecel düsmüs Özeri’nin pesine
Dereler yolverir gözüm yasina
Uzaninca musallanin tasina
Artik en son duraktayim gör beni

Gönül (Demedim Mi Sana)

Demedim mi sana yüksekten uçma
Yirtici kus vermez amani gönül
Gizli sirlarini namerde açma
Eksilmez basinin dumani gönül

Gülü kokla sakin kizma dikene
Aci söz söyleme boyun bükene
Azrail sarilir birgün yakana
Çaldirir kalbine kemani gönül

Sah olursan yanlis ferman eyleme
Gizli yaralara derman eyleme
Çikip yükseklere harman eyleme
Yele kaptirirsin samani gönül

Güvenme ki bülbülün var gülün var
Kuvvetlisin bükülmeyen kolun var
Der Özeri dolambaçli yolun var
Kendine yoldas et imani gönül

Gel Yeter

Sevdicegim sen bu elden gideli
Menekseler boyun büktü gel yeter
Sen bizden ayrildin üç yil vadeli
Aradan yedi yil çikti gel yeter

Geri döndü senin ile gidenler
Kör olsun gurbeti icat edenler
Kurumaya durdu körpe fidanlar
Dallar gazelini döktü gel yeter

Eller güler Özeri’nin yasi var
Üç günlük dünyada kimin nesi var
Alemin baginda bülbül sesi var
Bizim baga duman çöktü gel yeter

Eskiden

Sevgi vardi saygi vardi dost vardi
Eskiden eskiden çok çok eskiden
Gayri bu meziyet sonuna erdi
Eskiden eskiden çok çok eskiden

Bir lokma bir hirka ona yeterdi
Babam saman telisine yatardi
Evlat babasinin sözün tutardi
Eskiden eskiden çok çok eskiden

Anam tezgahini tel tel yayardi
Sal dokuyup çengo ile boyardi
Insanlar insani sevip sayardi
Eskiden eskiden çok çok eskiden

Özeri seninki kuru lakirdi
Nenem tezgahlarda çarsaf dokurdu
Ninniler söylerdi türkü okurdu
Eskiden eskiden çok çok eskiden

Dokunur (Ey Melek Yavrusu)

Ey melek yavrusu ahu bakislim
Kirpiklerin ok mu cana dokunur
Sira sira benler gögsü nakislim
Zülüflerin ak gerdana dokunur

Görünce kaçarsin nedir suçlarin
Taze kinalanmis parmak uçlarin
Topuga uzanmis siyah saçlarin
Bir oyana bir bu yana dokunur

Kiraz dudaklarin renk verir kana
Gözlerinin rengi benzer ummana
Çatip kaslarini bakinca bana
Onurum kirilir sana dokunur

Elma yanaklarin ayin on besi
Kurulu yay gibi simsiyah kasi
Dili badem içi incidir disi
Sanirsin ki lal mercana dokunur

Özeri kimedir naz u niyazin
Bir gülse açilir baharin yazin
Sahin bakislarin bülbül avazin
Ta zemin ü asumana dokunur

Derd ü Mihnet İle Geçti

Derd ü mihnet ile geçti bu ömrüm
Simden sonra bana güç versen n’olur
Bir sevdigim vardi aldin elimden
Bundan böyle ik’ üç versen n’olur

Gurbet ellerinde ömrüm söküldü
Takatim kalmadi belim büküldü
Agardi saçlarim disim döküldü
Akilsiz basima taç versen n’olur

Yapragini dökmüs dali budadim
Bedelini fazlasiyla ödedim
Ben kendimi dosta kurban adadim
Iki koyun bir de koç versen n’olur

Özeri dünyadan çektim elimi
Yaradana arzeyledim halimi
Gece gündüz bekliyorum ölümü
Erken versen n’olur geç versen n’olur

[Hakan ARI]

Tin Tin

İğdeler göverdi mi
Aman dalları bel verdi mi
Bekledim kuşluk vakti
Aman söz verdi de gelmedi

Tin tin gelir pırnar başına
Şşşt kız bakma emmim oğluna

İğdenin dallarına
Aman ben yandım boylarına
Yatsam da hiç kalkmasam
Aman o yarin kollarına

Tin tin gelir pırnar başına
Şşşt kız bakma emmim oğluna

[Hakan ARI]

HAVALIM

Aman
Yar etmem ellere olmaz

Uzun bir öykü sevgi dolu
Bir serüven ki deli dolu
Gizli bakışmalar, gülüşmeler
Yıllar süren gizli sevişmeler

Sürer mi böyle camdan cama
Soluyor güller zamanı kolla

Aman ha cayma sakın pes etme
Yakarım çıranı aldatmayı deneme

Sürer mi böyle camdan cama
Geçiyor demimiz zamanı kolla

Olmaz olamaz imkansız benimsin havalım
Yar etmem ellere boşa heveslenme benimsin belalım
Olmaz

Kalmadı sabrım hadi civanım uyan
Açılsın perde hazırım her an
Bitsin artık bu bekleyişler
Mum gibi söndüm üzgün ümitler

HOŞÇAKAL

Bırakıp gitmenin
Bu sevimsiz zamanında
Son söze hiç gerek yok
Konuşma çek git artık

Hazırım yalnızlığa
Kalırım acılarla
Yolların açık olsun
Şans her zaman yanında

Yaşadıkça anlarsın
Düşerim aklına
Seviyor olsam bile
Affetmem inadımdan

Saman aleviydi seninle yaşam
Kim yanacak şimdi
Ben miydim geç kalan
Sen miydin erkenci
Düşün dur şimdi
Anlayamadığın
Aşk oyun değil ki
Her gün oynanan
Oyunsa da bitti

İNŞALLAH

Sevgilim yanimda kalsan ne olur
Ömrüm kollarinda geçsin ne olur
Çok sevdim agdigim gitme ne olur
Sensiz bir anim yok sensizken bile

Yolunu bekler oldum her gün gece
Seninle baslarim sensiz ger güne
Beni talan etme yarali kalbimle
Her seyin bittigi noktasiz yerde

Seni seven olmaz benden fazla bunu koy aklina
Kara gecelerde kara tenimde doyma insallah
Seni bilen olmaz benden fazla bunu da unutma
Basi sonu bende askin içimde kaybol insallah

Seni görmedigim zaman geçmiyor
Hasretin içimde asktan agliyor
Saklamak bosuna ask gizlenmiyor
Mutlulugum sende bana gelmiyor

KARA KURU BİRŞEYİM

Yatağında uyumadan uyudum demem
Seni kıskanırım ellere veremem
Hani gökyüzüne baktığın an ay ve güneş

Görürler aynı anda
İnan sen ve ben
Gecelerime doluyor nefesim ateş
Bana doğmalı yüzündeki güneş
Hadi dur durma git gideme bensiZ emi
Hemen öğle bitmez aşklar nedensiz nedeni

Ben aşığım güzelim
Allahını seveyim
Sen aklım ol ben delinim
Uzan yanı başıma
Seninleyim aramam
Yanında cennetteyim

Kara kuru bir şeyim ne eşim nE emsalim
Seni sarayım bana doya doya sevişelim
Sen içimin aynası biline bilinmeyene
Ben seninim bende senin

Canımı canına sarmadan ölemem
O güzelliğini kimselere bölemem
Benim aşkımı al al beni sevme diyemem
Sevilirsem seversem kovsan da gidemem

KENDİME MEKTUP

Düşüncemin zeytin dalı
Anneciğimin arlı toprağında yeşerdi
Ruhumun çırılçıplak özgürlüğü
Büyüttüğü ağacın gölgesi
Pervasız gençliğimin savunmasız direnişiyle
Devleri yakından gördüm, hepsi cüceydi, cüce
Ertelediğim duguların beni taşıdığı, hey kendim!
Göster seni unutmadığını
Yanındayken bıraktığın, yokluğunda yanındaydı
Sevginin sevgisizliğe isyanında
Düğünümüz var seninle
Davullu, zurnalı, halaylı
Oyna dürüstçe
Özgürlüğü içine al
İçindeki özgürlüğü dışarı sal
Kavuşmaların ruhsal aleminde
Karşılaştığın zaman kendinle, iyi bak
En zor olanı onu tanımak
Birleşip kaynaşmayı başardığında
Ki bu fazlasıyla var insanın doğasında
Yakıştırmalar utançla girecekler
Var edenin ölümlü topraklarına

KOLAY DEĞİL Kİ

Hani dokunamazdın başka tene
Sen ellerle demlenirken ben çay içmedim.
Hani uyuyamazdın başka yerde
Sen gecelerin galibi ben esiriyim

Gömleğindeki ruju, havadaki kokusu
Demekki önemi yok ben yada bir başkası
Bu kadarı yalan değilki aşkım, yalan değilki
Seviyorum seni demek öyle kolay değilki

Hani son aşkındım, ilk sevişindi
O gözlerin yalnız benim bildiğim dildi
Hani sonsuza kadar kadar sürecekti
Senin bedenin yalnız benim mabedim.

MÜHÜR GÖZLÜM

Mühür gözlüm seni elden
Sakınırım kıskanırım
Uçan kuştan esen yelden (Yağan kardan esen yelden)
Sakınırım kıskanırım (Sakınırım kıskanırım)

Havadaki turnalardan
Su içtiğin kurnalardan
Giyindiğin urbalardan
Sakınırım kıskanırım

Beşikte yatan kuzundan
Hem oğlundan hem kızından
Ben seni senin gözünden
Sakınırım kıskanırım

Al’İzzet’i oncalardan
Elindeki goncalardan
Yerdeki karıncalardan
Sakınırım kıskanırım

NASIL YAR DİYEYİM

Nasıl yar diyeyim ben böyle yara
Mecnun edip çöle çöre saldıktan sonra
Alemin bağında bülbüller konmuş
Nidem benim gülüm solduktan sonra

Coşkun çaylar gibi çağlamayan yar
Gönlümü gönlüme bağlamayan yar
Benim şu derdime ağlamayan yar
Daha ağlamasın öldükten sonra

Karadır kaşların keman istemem
Şu gönlümde özge mihman istemem
Ölsem de derdime derman istemem
Ok vurup sinemi deldikten sonra

Pir sultan abdal’ım sürem bu yolu
İnsanı kamilin olmuşam kulu
İster yağmur yağsın isterse dolu
Gidem ben ummana daldıktan sonra

NE VAR NE YOKSUN

Asik oldum, saklamadim, kendime sigmadim
Yar bildigime soyledim, ne soylerse yaptim
Her askta ayni birsey vardi o da;
Sevdigim beni sevmedi herhangi biri kadar
Ben asiktim o degildi hic olamadigi kadar
Hata bendeydi, sucum sevmekti

Simdi sen cikmis karsima farkliyim diyorsun
Kalbini bana gonderip senin diyorsun
Sevmeye cok korkuyorum, anliyor musun
Ne sev beni, ne de sevme
Biliyor musun? ne var ne yoksun
Hem sev beni, hem de sevme
Biliyor musun? hem cok hem yoksun

Asik oldum, saklamadim, kendime sigmadim
Yar bildigime soyledim, ne soylerse yaptim
Her askta ayni birsey vardi o da;
Sevdigim beni sevmedi herhangi biri kadar
Ben asiktim o degildi hic olamadigi kadar
Hata bendeydi, sucum sevmekti

Simdi sen cikmis karsima farkliyim diyorsun
Kalbini bana gonderip senin diyorsun
Sevmeye cok korkuyorum, anliyor musun
Ne sev beni, ne de vazgec
Biliyor musun? ne var ne yoksun
Hem sev beni, hem de sevme
Biliyor musun? hem cok hem yoksun

PARAÇİ

Bıktım sahte dostlarımdan
Bitmeyen hesaplarından aman
Uzağımdan yakınımdan, içerimden uzağımdan aman
Onun ayrı bunun ayrı
Derdi bitmiyor ne yaparsan yap
Hiçkimse memnun olmuyor
Bir ipte bin cambaz oynar
Deliler akıl satar al al al al
İyi dedim kaçtı gitti
En zor anımda terk etti aman
Dertlerim hafifleseydi
Herkese ağır gelirdi aman
Bir o yandan bir bu yandan
Her taraftan
Ne eş ne dost ne sevgili çıkmaz aradan
Hatır için adam yerler
Sonrada vah vah derler
Paraçi paraçi paraçi

SANA DAYANAMIYORUM

Çabuk olalım aşkım
Herşeyi paylaşalım
Ben kendimi sana adadım
Sevgilim sensiz anlamsızım
Mahşere kadar benim aşkım
Her alemde senindir canım
Nereye istersen sür köle diye
Sensiz ölürüm cennette

Seni seven kalbim
Sana deli oluyor anlasana
Sana dayanamıyorum, inan ki
Sensiz yaşayamıyorum
Seni seven kalbim
Sana deli oluyor anlasana
Sana dayanamıyorum, inan ki
Sensiz mutlu olamıyorum

Bir ömrüm daha olsa
Kollrında son bulsa
Eğer sana kavuşmak varsa
Ölmek düün gibidir bana
Sensizlikten çok korkuyorum
İnan kendimi bilmiyorum
Önce allah, sonra sen benim için
O bilir nasıl sevdim!!!

SANA DEĞER

Akarım sonsuza deli sel gibi
Tut çevrele tut gölün olayım
Çarparım ne varsa deli yel gibi
Tut kollarımdan tut ki durayım

Tüm yaşananlar bir bir
Günaha dönüşüyor ah zamanla uğraşma
Sen öyle bela deli sev ki beni
Bütün yasakları yasakla

Her soluğunda baştan ayağa
Çek beni içine orda kalayım

Zaten aşklar hep yalan dolan
Sonu hep sızı hüsran
Geriye kalan ardından
Yalnızlık olsa da sana değer

SELAM

O selam sana ulaştığında
Anlat öykünü bütün dünyaya

Ne yaşantın için üzül
Ne ölüm için hayıflan
Nereye gider bir düşün
Bu kadar insan

Güneşle yıldız elele
Olmaz boş yere düşünme
Hepimiz bir gün gideriz
Öte aleme

Ektiğini biçer insan
Ne ümit et ne kaygılan
Bir ışık seliyse kalbin
Bulur seni aşk ozaman

SEVDANIN TADI

Tükenir biter gider bitmez dediğin aşklar
Geriler teslim olur savaşçı umutlar
Kurşuna dizilir hep doğmamış duyguların
Yine de çıkar bir yerden tadı sevdanın

Her acı büyütür içindeki çiçeği
Dönersin kendine budur aşkın gerçeği
İnan, inan ki çok üzülürsün
Kendinsin geç kaldığın
Unutma çıkar bir yerden tadı sevdanın

SEVDİGİME HİC PİŞMAN OLMADIM

Seni canım diye
Yüregime nakış diye
Sevdiğime hiç pişman degilim
Beni zaman zaman el yerine
Koydugun anlarda sana hiç darılmadım

Sana yana söne heryerine herşeyine
Hem akıllı hem deli bitiyor
Seninle ellele salınarak gitmeye
Ağlamaya gülmeye doyamıyorum

Aşkı bana bol bol ver allahım
Sevdikçe sevesi geliyor insanın
Ne olur aşkı bana çok ver allahım
Sevdikçe sevesi geliyor insanın

Sana bir ufacık lafı bile kaldıramam
Sana benim gözümle bakanın

SEVEMEDİM AYRILIGI

Seni yalnız seni yaşamak isterken kendimce
Bize aşkı haram etmişin bilmeden delice
Ah çekip ağırlığımca seni özlemek hata değil
Ah çekip ağırlığımca seni özledim şaka değil

Sığınıp anılara geçilmiyorki uykulara
Susma çığlık çığlığa dön dayanamıyorum
Sevemedim ayrılığı gel alışamadım
Bak gözlerime bağışla bitmesin

Sevemedim ayrılığı gel alışamadım
Bak gözlerime bağışla bitmesin

Aşka yenik düştün ayıplandım senin uğruna
Senin için kovdum kalan gururumu sonunda
Ah çekip ağırlığımca seni özlemek hata değil
Ah çekip ağırlığımca seni özledim şaka değil

Sığınıp anılara geçilmiyorki uykulara
Susma çığlık çığlığa dön dayanamıyorum
Sevemedim ayrılığı gel alışamadım
Bak gözlerime bağışa bitmesin

Sevemedim ayrılığı gel alışamadım
Bak gözlerime bağışla bitmesin.

SEVMEYECEGİM

Ortak derdim bitmedi çilem hala dolmadi
Nerede hata yaptim ben anlayamadim
Yalan yanlis geçti herkesten yedim darbeyi
Ask beni azad etmedi kurtulamadim
Hep kanan ben oldum hiç kandiramadim
Düsenin dostu yokmus ben de anladim

Sevgilim yeminliyim sana ben tövbeliyim
Deli gibi istesem de sevmeyecegim
Askina inanmistim sana çok baglanmistim
Agzinla kus tutsan da gelmeyecegim

Sende bir gün seversin sözün geçmez kendine
Dolduramazsin boslugu büyür teninde
Beklersin bin bir ümitle gururunu dinlemezsin
Kendini harap edersin ask diye diye
Elogludur kandirir yasli gözlerle
Gözyasini silmez sel olsa bile

SUNAM

Bir gün şu dünyadan göçüp gidersem
Sunam sunam dağlar duman aman
Boşa giderde gözyaşların ağlama
Sunam sunam kölen olayım

Yok olur benliğim çürürse beden
Sunam sunam dağlar duman aman
Boşa giderde gözyaşların ağlama
Sunam sunam kölen olayım

Bazı bazı mezarıma gelirsin
Sunam sunam dağlar duman aman
Dileğin kabuldür bunu bilesin
Sunam sunam kölen olayım

Ben murat almadım bunu bilesin
Sunam sunam dağlar duman aman
Boşa giderde gözyaşların ağlama
Sunam sunam kölen olayım

ŞEKER OGLAN

Kayadan bakan oğlan
Gömleği keten oğlan
Gece gelme gündüz gel
Horozdan korkan oğlan

Aman şeker oğlan
Yandım keten oğlan
Anasına darılmış
Damda yatan oğlan

Kayaya koydum kutu
Herkes yarine mutlu
Gelinler tatlı yesin
Kaynanası semiz otu

Aman şeker oğlan
Yandım keten oğlan
Anasına darılmış
Damda yatan oğlan

TEPSİ TEPSİ FINDIKLAR

Tepsi tepsi fındıklar
Ayşede Veli agamı gıdıklar sayıklar

Aman aman Ayşe şanına
Nasıl varcan Veli agamın yanına
Aman aman Ayşe şanına
Nasıl gircen Veli aganın koynuna

Denizli Acıpayam Arası
Veli agam nerden bulcak başlık parası

Bahçelerde pırasa
Ufacıcık yaprağına kar yağsa
Ayşe kocasız kalsa
Gece gündüz Veli agama yalvarsa

UMMADIGIM ANDA

Mektupları, resimleri kaldıramam ki
Sevdim seni başkasına yar edemem ki
İki dünya bir araya gelse imkansız
Seni benden başkasıyla düşünemem ki

Sevgilim kıskanırlar, yalanlar anlatırlar
Bizi ayıramazlar aşkın dizinden

Ben düşerken yükseklerden uçurumlara
Aşkın tuttu ellerimden ummadığım anda
Şimdi senle hayat rüya, düşlerim gerçek
Sanki ben hiç yaşamadım seni tanıyana dek

Bahar dalı, çiçek dili, yeşilin rengi
Anlatmanın imkanı yok güzelliğini
Sana susuz, açım sana, hastayım sana
Hiç bir sebep seni benden ayıramaz ki

Sevgilim kıskanırlar, yalanlar anlatırlar
Bizi ayıramazlar aşkın dizinden

Ben düşerken yükseklerden uçurumlara
Aşkın tuttu ellerimden ummadığım anda
Şimdi senle hayat rüya, düşlerim gerçek
Sanki ben hiç yaşamadım seni tanıyana dek

ÜZÜLÜRSÜN

Tükenir biter gider bitmez dediğin aşklar
Diriler teslim olur savaşça umutlar
Kurşuna dizilir hep doymamış duyguların
Yinede çıkar bir yerden tadı sevdanın
Her acı büyütür içindeki çiçeği
Dönersin kendine budur aşkın gerçeği
İnan inanki çok üzülürsün
Kendinsin geç kaldığın
Unutma çıkar bir yerden tadı sevdanın
Bebeğim üzülürsün kendinsin geç kaldığın
Unutma çıkar bir yerden tadı sevdanın
Eriyip biter gider kar misali arzular
Acısı çıkar yılların zordur yarınlar
Sevgidir sana kalan düzeni bu dünyanın
Unutma çıkar bir yerden tadı sevdanın

VAKTİM YOK UNUTMAYA

Aç gönlünü aç askini girsin içeri
Günes batmadan önce
Ört perdeleri kendini gösterme
Benden önce geceye
Ask aslinda derttir
Güçlü bir zehirdir
Dermanim ellerindedir
Temmuzun ortasinda
Kokum var yastigimda
Sevilmek en güzel rüya

Sevgilim canim
Geçmesin baharin
Gül hayatin boyunca
Bir büyü gibi
Askinla kaplandim
Vaktim yok unutmaya

Eski yazlarin yeni rüzgarlariyla
Gönlüm oradan oraya
Hep ayni askin atesi yakar beni
Yagmur bakislariyla
Ask bir ibadettir
Ödülü her seydir
Her sey ellerindedir

VAZGECTİM

Hergün biraz da aşkı yitiriyor
Yüzündeki gökkuşağının ağrılı rengi
Sabahlara yakın sessiz gelişleri
Hırsız gibi kararsız, kararlı
Yatağımdasın kırk yıllık yabancı

Vazgeçti direnişim
Seni sevmeyi ağır ödüyorum
Vazgeçtim yana yana
Seni sevmeyi ağır ödüyorum

Vazgeç yüreğimden düşlerimden
Yaralıyım dillerinden
Ben değilim seviştiğin
Affedemem beni affet
Gidiyorum uzaklara, sensizliğe

Kahretsin yapamıyorum
Kaçtıkça sana geri dönüyorum
Kahretsin yapamıyorum
Seni sevmeyi ağır ödüyorum

VURACAK YEMİNLERİM

Bu kadarı az mı yeter tükendi içim zorsun zor
Şşşt! kenara çekil biter burada zorla değil
Suçu günahı boynuma bırak kabulüm yeter ki
Düş yakamdaN aman canım yoluna feda değil
Kime böyle dalıp gitmelerin
Son bakışıydım ya gözlerinin
Dağıttığın bu ev ve ben şahidim
Seni vuracak yeminlerin
Ardından yıkılmam unuturum
Yalan aşkından büyük gururum
Yazarım hasretini de tarihe
Soyunur yine aşka ruhum
Sana ne sabır ne yürek dayanmaz inan çatlar taş
Ufff! yalanı bırak allahaşkına aşkı öğren
Zararı ziyanı bana sefası sana haramdır
Suç arama boşa çözüm getirmez ayrılığa

VURSALAR ÖLEMEM

Kar hazır inmeye saçlarıma beklemedim ki beklemedim
Geçsin ömrümün yaz baharı istemedim ki istemedim
Gençliğimin gül bahçesinde aldı telaş beni ellerine
Sen bırakma beni kalbimin gerçeği

Düştüm aşkının ayağına durma durmaz geceler
Durma durmaz çileler durma dursun yüreğim
Sana binlerce kez öleceğim
Bozulur yasaklar kurallar

Sevişmek bağışlanmaz affetme beni
İçimde korku heyecan
Aşkınla başım dönerken vursalar ölemem

Kar hazır inmeye saçlarıma beklemedim ki beklemedim
Geçsin ömrümün yaz baharı istemedim ki istemedim
Gençliğimin gül bahçesinde aldı telaş beni ellerine
Sen bırakma beni kalbimin gerçeği

Düştüm aşkının ayağına durma durmaz geceler
Durma durmaz çileler durma dursun yüreğim
Sana binlerce kez öleceğim
Bozulur yasaklar kurallar

Sevişmek bağışlanmaz affetme beni
İçimde korku heyecan
Aşkınla başım dönerken vursalar ölemem

Bozulur yasaklar kurallar
Sevişmek bağışlanmaz affetme beni
İçimde korku heyecan
Aşkınla başım dönerken vursalar ölemem

Bozulur yasaklar kurallar
Sevişmek bağışlanmaz affetme beni
İçimde korku heyecan
Aşkınla başım dönerken vursalar ölemem

YALAN MI

Seni sevdim gönülden anlamadın dilimden
Seni sevdim gönülden anlamadın dilimden
Aşkımı gam telinden çaldığında yalan mı
Sevdim sevdim sevilmedim
Yine sevdim yalan mı
Baharımı kış eden
Öpüşlerin yalan mı
Harab olan bu gönlüm senin için saray mı
Viran olan bu gönlüm senin oyuncağın mı

İki kadın bir adam aşk çekilir aradan
İki kadın bir adam aşk çekilir aradan
İkimizide severken ya ondan geç ya benden
Hep sarbettim hep affettim
Beni aldat diye mi
Sevenlerin kaderi ihanet mi çile mi

Harab olan bu gönlüm senin için saray mı
Viran olan bu gönlüm senin oyuncağın mı

YALNIZ CİCEK

O derin uçurumlarda açan
Dikeni zehirli yalnız çiçek
Suç olur muydu seni bir kez koklayıp ölmek

Fırtına olsam kırsam dikenini
Yüreğimle dokunsam çiçeğine
Bu inat bu dik bakış neden gözlerime

Kendini bırak
Bırak artık benim cennetime

Ayrı iklimsin ne çare
Ben sana vurgun biçare
Sarardım, soldum hasretinle

Ayrı iklimsin apayrı
Sert soğuk mağrur sevdalı
Kavrulur yanarım ben niye

YAR

Farkinda degilmis gibi durma
Aldirmasanda agliyorum
Toy sevdalim ömre zarar yanin
Tebessüm et yüzüm gülsün

Nem varsa ugruna hazir, köle
Ayiplansa, yadirdansa
İcim razi
Sensizlikten cok iyidir ölüm

Yar yar yaslaniyor bedenim
Yan yikil gece dagil günes ayy
İpi cekildi gencligin zaman dar yar
Kapini sonsuza degin kapama yüzüme

Yar yar ellerin illede yar
Yan yikil gece dagil günes ayy
Acemisin yar eller aglatir kal, kal
Kapini sonsuza degin kapama yüzüme
Ne olur

YAR YAR

Sana ben deliler gibiyken
Acıdı yüreğim yol yol
Hayat yetinmektir öyle demiştin
Sensizlik canıma yetti yoruldum
Senden vazgeçmem mümkün değilki
Aşkta bir hata bin ceza mı

Yüreğim titriyor korkuyla
Seni kaybetmek varya
Hayatım yanında bitsin tükensin
Başka hiçbirşeyi istemiyorum
Hayat öyle zor zaten dünyada
Farkına vardım yokluğunda

Sevmek zormu söyle yoksa kolay mı
Aşk mı daha kolaydır yoksa aşksızlık mı
Dağ yıkan hasretleri gömdüm
Yüzünde bir çiçektim açamadım

Yar yar gidersen günahlarım boynuna
Bensiz gitme bir oda uzağıma
Geceler sensiz bir kor koynumda
Seni bir tek an unutamam

YA RABBİM

Uslandım değiştim inan bitti
O çılgın o serseri kız gitti
Hasretinle büyüdü gönül inadım beni terketti
Yokluğunla büyüdü gönül inadım beni terketti

Sana gördüğün renkler yetmiyor bunu bilirim
Bana gözlerin yeterdi yeşiliydi cennetin
Sen hep aynısın hep aynı gem tutmuyor yüreğin
Kaygısız deli ayak seslerin hani

Gelmezsin kahretsin, bilmezler ne hainsin
Sen kurtar yarabbim, yanıyorum ateşlerde
Sormazsın beni deliyim, kırmazsın zincirlerimi
Sen kurtar yarabbim yanıyorum

YOLUMUN İCİNDE

Yolumun içinde
Umudum tükenmez sen yine bildiğinle kal
Nasıl olsa anlayacak ruhun herşeyi
Kendini kaybeder aniden gördüğün masal
Nice gerçekler yok artık unut geçmişi
Yolumun içinde yol aynı yolda değil
Dermanım derdimde saklı ayrı değil
Yolumun içinde yol aynı yolda değil
Dermanım derdimde senden ayrı değil
Çabuk gel öyle düşünme söyle
Hayatta oyun yok hep vurdu yüzüme
Kendini yanlış sanma sende hata değil
Sevdiğim için böyle can verir/susmuyor gönlüm

YÜRÜ ANCA GİDERSİN

Yürü anca gidersin
Şimdiki aşklar yalan olmuş ben yine aşık
Bendeki şansın talihi yok yine yazık
Bir yarim var herkesten güzel ama deli
Bir gözü bende öbürü nerde bilmemki

Beni al dediğim zaman almadı
Elveda dediğimde bırakmadı
Aşkımı kafasına göre kullandı
Ah ne kadar acı, yok ki bunun ilacı

Güzel elbiseleri giyip kuşanacağım
Senin önünden geçip sana bakmayacağım
Beni kırdığın gibi kalbini kıracağım
Beni dinlemedin ya seni duyamayacağım

Yürü anca gidersin

Kalbimi verdim kendimide yetmedi sana
Yıllarımı serdim halı gibi yollarına
Gece gündüz anında her çagırışında
Hep senin yanındaydım yalanmı hatırla
Seni bekleyemem yeter anladım
Aşkımı her zaman hafife aldın
Bende en sonunda kapımı kapattım
Ah dayanamadım Aşktan böyle usandım

YILDIZ GÖZLÜM

Yürü anca gidersin
Şimdiki aşklar yalan olmuş ben yine aşık
Bendeki şansın talihi yok yine yazık
Bir yarim var herkesten güzel ama deli
Bir gözü bende öbürü nerde bilmemki

Beni al dediğim zaman almadı
Elveda dediğimde bırakmadı
Aşkımı kafasına göre kullandı
Ah ne kadar acı, yok ki bunun ilacı

Güzel elbiseleri giyip kuşanacağım
Senin önünden geçip sana bakmayacağım
Beni kırdığın gibi kalbini kıracağım
Beni dinlemedin ya seni duyamayacağım

Yürü anca gidersin

Kalbimi verdim kendimide yetmedi sana
Yıllarımı serdim halı gibi yollarına
Gece gündüz anında her çagırışında
Hep senin yanındaydım yalanmı hatırla
Seni bekleyemem yeter anladım
Aşkımı her zaman hafife aldın
Bende en sonunda kapımı kapattım
Ah dayanamadım Aşktan böyle usandım

ZATEN AŞIGIM

Bir bahar istiyorum
Yanlica benden sana
Beyaz çiçeklerden armagan
Bir masal istiyorum yalizca sana gerçek
Ben anlatsam bir sen anlasan
Ask içinde gecelerde kaybolsak seninle
Uzunsam tenindeki yüreginde
Öpüssek muhabbetle kuslar gibi
Ismini sayiklarken

Bir gün utandim
Sen karsimdaydin
Sanki çiplaktim
Zaten asiktim
Yanlis anlastik
Benden kirildin
Sevdim uslanmam
Zaten asigim

Gözlerin gülmeli hep dudaklarin öpmeli
Her zerren beni düsünmeli
Ben kiskanç bencil bir asigim kalbin bilmeli
Kabul etmeden sevme beni

ZULUF DÖKULMUŞ YUZE

Zülüf dökülmüş yüze
Kaşlar yakışmış göze
Usandım bu canımdan aman aman
Dert ile geze geze

Gün doğdu aştı böyle
Gönlümüz çoştu böyle
Sen orada ben burada aman aman
Ömrümüz geçti böyle

Bu ellerde gez gayri
Katip ol da yaz gayri
Bir kazma al bir kürek aman aman
Mezarımı kaz gayri

KENDİMİ VERMİYORUM

Hayır işte ne derece sevsemde sana göre deyilim ben
Deli ve özgür bir at koşar içimde gider her yere birden

Hey hey hey hey…

Hayır işte ne derece sevsemde sana göre deyilim ben
Deli ve özgür bir at koşar içimde gider her yere birden
Çok beyenmiş tertemizmiş kalbimi sevmiş
Her şeyini unutuyormuş beni düşünüyorken

Sevemiyorum güvenemiyorum
Bu hale nasıl geldim bende bilmiyorum
Tekrar denemek istemiyorum ne yerde ne gökteyim
Aşk peşinde kaçıyorum

Seni o beyendiğin tertemiz kalbim nelerini çektim
Delice sevenler kırdı gittiler gece gündüz içtim
Aşk acı demek bağlanmak demek çözülmek istiyorum
Birde aynı binde aynı kendimi vermiyorum

Hey hey hey hey…

Kul yapısı deyil ki ruhum senin dediğine uymaz

Alın yazısı gelir başa zaten uçarı kaçarı olmaz
Sen benimsen ben seninsem kimse bozamaz
Yok değilsek bir arada kimse tutamaz

Sana bir ara bir adım kala
Geriye döndüm haberin yok biliyorum
Öyle utandım kendime kızdım oturup
Ağladım düşünürken uyuyup kaldım

Seni o beyendiğin tertemiz kalbim nelerini çektim
Delice sevenler kırdı gittiler gece gündüz içtim
Aşk acı demek bağlanmak demek çözülmek istiyorum
Birde aynı binde aynı kendimi vermiyorum

Seni o beyendiğin tertemiz kalbim nelerini çektim
Delice sevenler kırdı gittiler gece gündüz içtim
Aşk acı demek bağlanmak demek çözülmek istiyorum
Birde aynı binde aynı kendimi vermiyorum

CAT KAPI

Ben vazgeçmemisken düsün, olmaz olmaz bitanem
Düsün bizi ne olur, yalvaririm terketme
Baskalarindaki o ask, bizi mutlu eder mi
Bizi ayirmaya yetermi, askimiz böyle kolay biter mi

Geceyi günes siler, beni senin hasretin
Tek basima sanki mahser yeriyim
Yüregimdeki her yer, bu evde seni bekler
Hadi çat kapi gel sevineyim
Biraz kavga ederiz, belki biraz güleriz
Bir küser bir barisir kalbimiz
Seni nasil özledi, yüregim sanki deli
Kiskandigim için affet beni

Baska biri var dediler, inanmadim sevgilim
Gözlerimle görmeden, senden nasil vazgeçerim
Sanki yillar oldu gittin, bir gün bitti sevgilim
Dört duvar üstüme yürür sensiz, sanki sen mutlu musun bensiz

Geceyi günes siler, beni senin hasretin
Tek basima sanki mahser yeriyim
Su kalbimdeki her yer, bu evde seni bekler
Hadi çat kapi gel sevineyim
Biraz kavga ederiz, belki biraz güleriz
Bir küser bir barisir kalbimiz
Seni nasil özledi, yüregim deli sanki
Kiskandigim için affet beni

SOR

Hicbir Sarki laik degil
Hicbir söz anlatir degil
Dünya yansa mümkün degil
Bu askin son sözü yokki

Biter deme sonu yokki
Senden kalan senin olan benim degil yalan yalan yalan
Dün gec kaldik bugün erken
Genclik elden gitti oldu ziyan

Sor gecelerden sor
Sor gündüzlerden sor
Sor kime istersen ögrenemezsin
Sor yasadigindan
Sor rüyalarindan
Sor bilenlerden sor anlatamazlar

Sana olan askimi canim
Sana olan hayranligimi
Düsünemezsin nasil sevdim cok beterim
Basima bela güzelligin kacinamam ki elindeyim
Düsünemezsin nasil sevdim herseyden cok

Asktan öte bir yerlerde bulustuk senle el ele
Mutlu yada mutsuz bosver
Hayat böyle gecer gider
Senin askin bana yeter
Kim anlarki halimizden sevgi saygi hic gitmesin bizden
Gözümüzden gönlümüzden birtek huzur gecsin aramizdan

Sor gecelerden sor
Sor gündüzlerden sor
Sor kime istersen
Ögrenemezsin
Sor yasadigindan
Sor rüyalarindan
Sor bilenlerden sor anlatamazlar

Sana olan askimi canim
Sana olan hayranligimi
Düsünemezsin nasil sevdim cok beterim
Basima bela güzelligin kacinamam ki elindeyim
Düsünemezsin nasil sevdim herseyden cok

[Hakan ARI]

[Hakan ARI]

Egzersiz yapmak insan sağlığına ne kadar yararlı ise köpekler için de bu durum farklı değildir. Köpeğiniz hangi ırktan olursa olsun egzersize ihtiyacı vardır. Bir köpeği bütün gün bağlı bir şekilde tutup, tüm gün boyunca uyuya kalmak zorunda bırakmak köpeğe yapılan bir işkencedir. Hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan zarar vermiş olursunuz. Özellikle Pitbull,Bullterrier,Doberman,Boxer,Dogo.. gibi enerjik ırkların sık aralarla antrenman yaptırılması gerekir. Diğer iri cüsseli ırkların egzersiz şiddeti daha düşük olsa da mutlaka egzersize ihtiyaçları vardır. Antrenman köpeğinizin yağlanması önler,kardivasküler sistem,kaslar dahil tüm fiziksel yapısını geliştirir,hastalıklara karşı direncini arttırır ve psikolojik açıdan bir rahatlama sağlar.

Çok fazla aktif olmayan ırklarda sabah ve akşam olmak üzere günde 30 dk.’lık iki seans olarak yapılacak bir yürüyüş yeterlidir. Fakat aktif ırklarda ve iş köpeklerinde daha detaylı çalışmalar yapılmalıdır. Altta belirtilen çalışmalar aşırıya kaçmadan ve yavaş yavaş arttırılarak uygulanmalıdır. Egzersizden önce 5-10 dk. köpeği yürüterek antrenman için ısınmasını sağlayın. Hiçbir zaman köpeğiniz tamamen tükenene kadar antrenman şiddetini çok fazla arttırmayın. Antrenmanlar mutlaka bölünerek uygulanmalıdır. Mesala 2dk. sprint koşu -10 dk. dinlenme ve tekrar koşu. Bu şekilde çalışma seansı içinde dinlenme araları verilmelidir. Köpeğinizin kondüsyonu arttıkça antrenman şiddetini ve haftada yapılan çalışma günlerini arttırabilirsiniz. Hiçbir zaman köpeğinizi egzersize zorlamayın. Alıştıra alıştıra bir oyun gibi bu aktiviteden zevk almasını sağlayın.

Koşu Bandı

Fiziksel kondüsyon için çok etkili bir antrenman türüdür. Köpek çok hızlı bir şekilde koşacağı için çok uzun süre üstünde bırakılmamalıdır. İlk zamanlarda 1-2 dk. olan seanslar zamanla performans arttıkça arttırılmalıdır. Asla dolu mide ile köpeğinizi koşturmayın. Antrenmandan en az 1-2 saat öncesinde beslenmiş olması gerekir.Koşudan sonra birkaç dakika dolaştırarak vücudunun soğumasını sağlayın ve hemen su içirin. Fakat ne yazık ki bu tür köpeklere özel koşu bantları bulmak çok zor. Bu nedenle kendiniz yaptırmayı deneyebilirsin. Ya da kendiniz bisiklete binerek yüksek tempoda koşmasını sağlayabilirsiniz.

Sprinpole

Fiziksel kondüsyonun yanısıra kas gücünü arttıran bir antrenman türüdür. Springpole kalın bir ipin ucuna bağlanan bir hayvan postu veya bez parçasından oluşan bir yapıya sahiptir. Dişlerin zara görmemesi için bez parçası şamrel türü yumuşak bir lastik parçasına bağlanmalıdır. Amaç tam bir boğuşma ortamı sağlamaktır. Köpek springpole’a saldırarak hem karalılığını hem de fiziksel gücünü geliştirir. Özellikle çene kasları,bacaklar,göğüs,omuz ve sırt olmak üzere boğuşma esnasında kullanılan tüm kaslar çalışmaktadır. Yapılan en büyük hatalardan biri ipin ucunu çok yüksekte bırakmaktır. Springpole köpeğinizin arka ayaklarını yerden kesmeyecek bir yükseklikte bağlanmalıdır. Bu şekilde daha rahat bir şekilde boğuşabilcektir. Aksi taktirde hem gerekli zorlamayı gerçekleştiremez hem de ani bir şekilde düşüp kendini sakatlayabilir.

Değirmen

Değirmenin iç kulvarı yavaş ve zorlamalı koşu için dış kulvarı da hızlı koşu içindir. Çift kulvarlı değirmenler büyük bir alan kaplandığından genelde tek kulvarlı değirmenler kullanılır. Ayrıca motorlu ve motorsuz olarak da kullanılabilir. Değirmenin merkezine takılan basit bir motorlu mekanizma ile köpek tüm antrenman boyunca koşmak zorunda kalacaktır. Değirmenle çalışmaya alışmış bir köpek zamanla zorlamaksızın kendiliğinden koşacaktır.

Ağırlık Çekme

Köpeğin kas dokusunu geliştiren en etkili antrenman türüdür. Ağırlığın derecesine göre kondüsyon ve kaslar gelişecektir. Hafif ağırlıklarla uzun süreli antrenmanlar daha çok dayanıklılık ve performans üzerinedir. Yüksek ağırlıklar ile yapılan 1 dk.’lık setler daha çok kas yapısını etkiler. Antrenmanda köpeğin rahat nefes alıp etkili bir çekiş yapabilmesi için mutlaka bir göğüslük kullanmanız gerekir. İlk önceleri araba lastikleri gibi hafif ağırlıklar ile yapılan çalışmalar zamanla bir çekiş arabası ile arttırılabilir. Yurtdışında ağırlık çekme müsabakaları çok popülerdir. Özellikle köpek dövüşünden hoşlanmayan pitbull sahipleri için bir alternatif özelliği taşımaktadır. Kendi ağırlıklarının 170 katını çekebilen pitbull’lar bulunmaktadır. Ağırlık çekme antrenmanı vücut geliştirme prensiplerine göre uygulanmalıdır. Ne fazla ne de az. Günde 10 dk. çekiş antrenmanı azamidir. Haftada en fazla 4 çekiş antrenmanı uygulayın ve antrenmandan sonraki günü vücdunun yeterince dinlenebilmesi için boş geçirin. Maksimum netice almak için çok iyi beslenmesine özen gösterin. Özellikle uygulanan beslenme programında proteinlere ağırlık verin. Köpeğinizi fazla zorlamayın,ağırlığı yavaş yavaş arttırıp çalışmadan zevk almasını sağlayın.

[Hakan ARI]

Köpeklerin gençlik hastalığı bulaşıcı viral bir hastalıktır.Kolostrum (anneden ilk emzirme sırasında alınan süt,ağız sütü,yüksek miktarda antikor içerir.)almış yavrularda.materyal(anneden alınan) antikorlar yavruyu % 12 hafta korur.Kolostrum almamış olanlarda ise bu süre 1-4 haftadır.Bu nedenle hastalık genellikle 3-12 aylık köpeklerde yaygındır.Fakat daha yaşlı köpeklerde de rastlanabilmektedir.Yüksek ateş (40-41C) ile başlayan hastalık,iştahsızlık,depresyon,burun ve göz akıntıları,kusma ve ishal ile devam eder.Hastalığa yakalanan köpeklerin büyük kısmı (%60-80) ölür.Hastalığın en çok görülen tipi solunum tipi olmak üzere sindirim sistemi ile ilgili ve sinirsel belirtilerin gözlendiği hastalık formları daha sık görülür.Hastalığın sinirsel formunda sara tipi nöbetler,tikler ve felçler gözlenir.Distemper virüsü T ve B hücreleri ile makrofajları etkiler.Köpek iyileşse bile virüsün bağışıklık sisteminde yaptığı bozukluk kalıcı olur.Distemper virüsünün hastalık yapma yeteneği köpek makrofajları üzerindeki bu replikasyon yeteneğinden ileri gelmektedir.

[Hakan ARI]

Gebelik ve Doğum

Belki günün birinde dişi köpeğinizde yavru almak ya da erkek köpeğinizi damızlık olarak vermek istesiniz.Ancak yeni canlılar yaratmak ,hiç bir zaman hafife alınacak konu değildir.İstenilmeyen köpeklerin sayısı,olağanüstü boyutlara ulaştı;üretme hevesinizin durumu daha da kötüleştirmesine izin vermeyin.Doğacak yavrulara şimdiden güvenilir anneler bulmak zorundasınız.

Çoğu insan üretmenin heyacan verici ve karlı bir iş olduğunu düşünürler.Ancak böyle bir girişimde bulunduklarında ise köpek üretmenin ne kadar zahmetli, pahalı ve bazen de üzüntü verici olduğunu görüp şaşırırlar.Köpeğinizden yavru alma kararını önce lütfen bu konuyu iyi düşünün ve veteriner hekiminizle konuşun.Bu küçük zahmet,sizi ve köpeğinize pek çok zorluk ve üzüntüden kurtarabilir.

Genetik Olarak :

Köpeğinize eş şeçerken fiziksel özelliklerini göz önünde bulundurduğunuzda,aslında köpeğin genetik yapısını seşiyorsunuz. Genler,kalıtımmın temel birimleridir.Her bir ana,baba yavrusuna bir dizi gen aktarır ver yavru oluşurken hangi genlerin şeçileceğine şans karar verir.Seleksiyon ve mütasyon…bunlarda yavruların genetik yapısını belirlerler .Köpek üreticileri bir dizi yavru köpek üretmek için,dişi ile erkek köpeği seçerken,bu seleksiyon sürecine katılıyorlar.Yaklaşık 14.000 yıl önce evcilleştirilmiş kurtu,günümüzün yüzlerce çeşit köpek ırkına dönüştüren te bu seleksiyondur.

Genetik bozukluklar her ırkta ortaya çıkıp bedendeki herhangi bir organı etkileyebilirler.Bazı genetik hastalıklar pek çok ırkı etkilerler (örneğin; göz kataraktı ve sağırlık bazıları yalnızca bir yada iki ırkta etkili olurlar.Köpeğinizi çiftlreştirmeden önce,bu planınızdan ve köpeğinizin ırkının olası genetik bozukluklarını veteriner hekiminiz ile görüşmelisiniz.Kalıtımın dominant bir şekil gösterdiği hastalıklarda,ana ve babadan yalnızca birinin hastalığı taşıyor olması yeterlidir.Yani,dişi yada erkek köpekten yalnızca birinde hasta gen vardır ve bu hastalık bir kuşaktan diğerine aktarılır.Kalıtımın resisif gösterdiği hastalıklarda ise ana babanın her birinde iki anormal gen bulunması gerekir;böylece homozigot bir yavru doğar.Bir bozuk birde normal gen taşıyan köpekler heterozigot taşıyıcılardır,dıştan normal görünürler,ancak anormal genlerini yavrularına aktarabilirler,ta ki bir gün aynı genetik bozukluğu taşıyan iki köpek bir araya gelip yavru üretinceye kadar.

Poligenetik bozukluklar,tek bir anormal gen çiftinin buluşmasında değil de,bir dizi farklı genin kümülatif hareketinden meydana gelirler.Bu durumu oluşturan genlerin sayısını ve farklı fonksiyonlarını belirlemek güçtür vr kalıtımın şekli ailedem aileye değişir.

Kromozom anormallikleri de,köpeklerdeki genetik hastalıkların nedenlerini oluşturabilirler.Bu da kromozomların sayısına ve yapısına bağlıdır.Köpeklerde 39 kromozom çifti bulunur (insanlarda 23 çift ),bu kromozom sayısı ve yapısındaki anormallikler,çoğu zaman bireylerde ciddi bozukluklara neden olur.Akraba köpeklerin birbiri ile çiftleştirlmesi,poligenetik ve resesif hastalıkların ortaya çıkma olasılığını arttırır,çünkü köpekler birbirleri ile akraba olduklarında,aynı bozuk genleri taşıma olasılıkları da daha yüksektir.Akraba evlilikleri içinde en sakıncalı olanı,anne babnın kendi yavrusu ya da kardeşlerin birbirleri ile çiftleşmesidir.Yine de akraba köpeklerin birbirleri ile çiftleştirlmesi üreticiler arasında yaygın bir uygulamadır,çünkü çok iyi özellikler taşıyan bir köpek sık sık damızlık olarak kullanılıp aynı kanı taşıyan yavruların doğmasına neden olur.

Üreme Fizyolojisi :

Köpeğinizn olgunluğa eriştiği yaş,ırkına bağlı olabilir.Küçük boy ırklar,büyük boy ırklara göre daha erken yaşta olgunlaşırlar. Genelde erkek yavrular 6 aylık olduklarında döl verecek yaşa gelirler,ancak gerçek olgunluğa 16-18 aylık olduklarında erişirler.Sağlıklı köpekler 8-10 yaşına kadar cinsel olarak faal ve verimli olabilirler .Bu dönem boyunca erkek köpek her zaman çiftleşmeye hazırdır.

Dişi köpekler ilk kızgınlık dönemini çoğunlukla 7 aylık oldıklarında ortaya çıkabilirken,bazen 18 aya kadar da uzayabilir.Kızgınlık,ileri yaşlara kadar her 6 ayda bir görülür.Kızgınlık döneminde dişi erkeği kabul eder ve döllenmeye hazırdır.

Dişi köpek üreme süreci 4 dönemden oluşur.

1.Proestrus :

Bu dönemde dişi köpek,erkek köpek için caziptir,vajinasından kanlı bir akıntı gelir,vulva şişmiştir.Proestrus yaklaşık 9 gün sürer,ancak dişi köpek bu dönemde çiftleşmeye izin vermez.

2.Estrus :

Bu dönemde yaklaşık 9 gün sürer,dişi erkeği kabul eder.Yumurtlama genelde ilk 48 saat içinde olşur,ancak çok değişkendir.döllenme estrus sıarsında meydana gelir.eğer yavru alınmak istenmiyorsa bu dönemde dişi köpeği erkeklerden ayrı tutmak gerekir.

3.Diestrus :

(60-90 gün) Estrusu takip eder ve bu dönemde üreme organları köpek,hamile olsun yada olamasın,progesteron hormonunun denetimi altındadır.Yalancı hamilelik,yani hamile olmadığı halde,hamileliğin tüm belirtilerini göstremesi,bazen diestrus döneminde görülür.

4.Anestrus :

Hiçbir cinsel aktivitenin meydana gelmediği diestrus’u takip eden dönemdir.3-4 ay arası sürer.

Çiftleşme :

Eğer dişi köpeğinizden yavru almak istemityorsanız,pek çok koruma yöntemi vardır.Korumanın en etkili ve kalıcı şekli,dişi köpekte yumurtalıklar ve rahmin,erkek köpekte de testslerin ameliyatla alınmasıdır.Ağızdan verilen haplarda mevcuttur,bunun avantajı ileride çiftleştirilmesi düşünülüyor ise hayvanın kısırlaşmamış olmasıdır.Her bir yöntemin avantaj ve dezavantajlarını veteriner hekiminiz ile görüşmelisiniz.

Hamileliği önlemenin bir diğer yolu,dişi köpeği estrus döneminde erkek köpeklerden uzuak tutmaktır.Ancak hiçbir köpeğin ona ulaşmadığından emin olmak için sürekli dikkat etmek gerekir .İstenmeyen bir çiftleşmenin ardından östrojen vermek,gebeliği önleyebilir,ancak hormonun kullanılması tavsiye edilmez.

Öte yandan dişi köpeğinizden yavru almaya kararlıysanız,henüz genç ve gelişmekte olan bir hayvanda hamilelik ve meme vermenin stresini yaratmamak için ilk estrusta çiftleştirmemelisiniz.Genelde dişi köpeğin üçüncü estrusta çiftleştirlmesi önerilir.Çoğu köpek üreticisi ayrıca,dişi köpeğin doğum sonrası toparlanması ve yeniden güç kazanması için köpeği her estrus döneminde çiftleştirmeyip bir dönemi boş bırakmayı tercih ederler,oysa dişi köpek sağlıklı ise bu gerekli değildir.Dişi köpeğin yavrulaması aırasında çok iyi beslenmesi şarttır.

Çiftleştirmeden bir ay önce,dişi köpek veteriner hekim tarafında muayene edilmelidir.aşıları tamamlanmalıdır.Sağlığı yerinde olmalı,fazlakiloları olmamalıdır.Parazitler yönünden kontrol edilmeli,gerkşrse tedavisi yapılmalıdır.Çiftleştirmden önce dişi köpekler bruceloosis yönünden kontrol edilmelidirler.Brucellosis bakteriyel bir hastalıktır,kısırlığa ya da hamileliğin 45-55 gününde düşüğe yol açabilir.Erkek köpekte brucellosis yönünden muayene edilmelidir.

Dişi köpekler yabancı bir ortamdan çok etkilenirler,bu yüzden erkek köpek,dişiye görürülür.Genç bir erkek ilk kez çiftleştiğinde,dişi köpeğin deneyimli olması yarar sağlar.

Çiftleşme sırasında erkek köpek arkadan gelip dişinin sırtına çıkar ve belini ön aykları ile kavrar,sonra hızla kalçasını ileriye itip penisini dişinin vajinasına sokar. Sperm boşalımı meydana geldikten sonra,köpekler 10-30 dakika boyunca ayrılmazlar.Buna “kilitlenme” denir ve son derece normaldir.Peniste bulbus galndis denilen bir bölgenin şismesi yüzünden oluşur.Kilitlenme sırasında,erkek köpek,dişi köpek ile arka arkaya duracak şekilde dönebilir.Köpekleri ayırmaya çalışmayın ,aksi takdirde onları yaralayabilirsiniz.

Hamilelik :

Dişi köpeklerde hamilelik yaklaşık 63 gün sürer.Hamileliğin belirtileri iştah,kiloda artış ve memelerin büyümesidir. Ancak yalancı hamilelik yaşayan dişiler bu belirtileri gösterebilirler.Teşhisi 28.günde veteriner hekim elle yapacağı bir muayenede koyabilir .Hamilelik döneminde dişi köpeğin çok iyi beslenmesi gerekir.Bu dönemde veteriner hekiminiz ile,dişi köpeğin hamilelik ve meme verme dönemleri boyunca beslenmesi ve bakımı,doğum sırasında yapılacakları ce acil bir durumda yapılması gerekenleri konuşmalısınız.

Doğumdan birkaç gün önce,dişi köpeğiniz yemeğini geri çevirebilir ve yavrularını doğurmayı düşündüğü yerde yuvasını kurmaya başlar .Onu daha önceden bir doğum sandığına alıştırmadıysanız,sizin dolabınızın içini,yatağınızın altındaki boşluğuya da sizin tercih etmeyeceğiniz herhangi bir yeri seçebilir. Doğum sandığında dişinin istediği kadar yer olmalı.İki alçak tarafı olmalı ve sıcak,kuru,cereyanlardan uzak bir yerde bulunmalıdır.Yumuşaklık ve temizlik için sandığın altına havlu ve başka yumuşak ömalzemeler kaoyabilirsiniz.ancak gazete kağıdı daha iyidir,çünkü kirlendiklerinde değiştirilmeleri kolaydır.Yavrular biraz büyüdüklerinde ayaklarını daha sağlam basabilmeleri için gazete kağıdı yerine daha sağlam malzemeler koymalısınız.

Doğum başlamadan kısa bir süre önce köpeğin vücut ısısı düşer.Yaklaşık 24 saat sonra ilk sancıların başlaması beklenebilir.O zaman dişi köpek hızla solumaya,huzursuz görünmeye ve bazen kusmaya başlar.Kusma,doğumun başladığı sırada normaldir,ancak devam etmesi halinde bir hastalğın habercisi olabilir.

Doğum :

Normal,sağlıklı bir köpek genelde kolay doğum yapar,bir doktorun yardımına gerek duymaz.Her yavru kendi plazentası içinde doğar,ancak yavru nefes almaya başlamadan önce bu plasentanın alınması gerekir.Genelde dişi köpek bu işi hemen yerine getirir ve göbek bağınıda keser.Doğumdan sonra yavruları,onları temizlemek ve solunumalarını sağlamak için yalayıp durur.Yaklaşık 3 hafta süren bu yalama bir başka yaşamsal amaç daha taşır;yavruların dışkılamasını sağlar.Bazen,dişi köpek plasentayı açmayı veya göbek bağını kopartmayı ihmal eder,ya da bu işi kendi başına yapamaz.Böyle durumlarda derhal duruma müdahale etmeye hazır olmalısınız.Yavru köpek,oksijeni tükeninceya kadar plasentanın içine en fazla 8 dakika kalabilir.Plasentayı ilk önce yavrunun kafasındaki bölgede yırtıp daha sonra tamammını alarak açabilirsiniz.Sonra yavrunun ağzı ve burnundaki tüm sümükleri alın ve kan dolaşımını sağlamak için bir havlu ile ovalayın.Göbek bağını,balmumu sürülmemiş bir iplikle bağlayın ve karnın yaklaşık 5 cm yukarısından kesin.Yararın iltihaplanmasını önlemek için tentürdiyot sürün.

Verteriner Hekimi Ne Zaman Çağırmalısınız.

Eğer doğum sırasındaki olaylar,durumun sizin becerilerinizi aştığını düşünmenize neden oluyorsa ve dişi köpeğin hayatı tehlikedeyse veteriner hekiminizi derhalyardıma çağırın.Tehlike belirten durmlar şunlardır.

Aşırı ağrı belirtileri.
Daha önce bir yada daha çok yavru doğmuş olduğu halde,yeni bir yavru doğmaksızın sancıların 3 satten fazla devam etmesi.
Titreme ya da kolaps (bitkinlik) hali.
Birinci yavrudan önce koyu yeşil ya da kanlı bir akıntının gelmesi (ilk yavrunun doğumundan sonra bu normaldir.)
Ayrıca anne ve yavruların doğum gününde veteriner hekiminiz tarafından muayene edilmelidir.

Yeni Doğan Yavrular :

Yeni doğan yavru,beden ısısını kontrol edemez ve bu nedenle sıcak bir ortamda tutulmalıdır.Yaşamın bu ilk günlerinde üşümesi yavruyu strese sokar ve enfeksiyon hastalıklarına açık hale getirir.

Doğumdan sonra anne köpeğin ilk ürettiği süte “kolostrum” adı verilir her yavru,doğumdan olabileceğince kısa bir süre sonra kesinlikle ilk 24 saat içinde kolostrum içebilmelidir.Kolostrum yavruya fayda sağlayan pek çok madde içerir,örneğin,annenin bağışıklık kazanmış olduğu tüm enfeksiyon hastalıklarına karşı yavruyu koruyacak imünoglobulinler doğumdan birkaç gün sonra artık yavru tarafından alınamazlar.

Bazen bir dişi köpek yavrularına bakmak istemez ya da bakamaz.Böyle bir durumda,siz onun yerini almak zorundasınız;yavruları beslemeli,dışkılamalarını sağlamalı ve sıcak bir ortam sunmalısınız.Yavru köpekleri sürekli olarak sıcakta,soğuk hava akımlarından uzak tutmak çok önemlidir.7.günden 10.güne kadar ısı yavaş yavaş azaltılabilir.Pek çok kişi,köpeğin yaşamanın ilk günlerinde idrar ve dışkı yapmasının her beslemeden sonra annesi tarafından sağlandığının farkında değildir . Anne bu işi üstlenmiyor ise ılık suya batırılmış bir parça pamuk ile anal bölgeyi hafifçe ovalayın.Yavru köpeklere düzenli olarak hafifçe mesaj yapılması çok yararlıdır;bu bir tür pasif jimnastiktir,aynı zamanda kan dolaşımını uyarır.

Memeden Kesilmeleri:

Yavru köpekler 5-6 haftalık olduklarında yavaş yavaş memeden keslimelidirler .Bu dönemde yavrulara arasıra ılık suyla iyice yumuşatılmış bir yavru köpek maması sunabilirsiniz.Zamanla sizin sunduğunuz bu yavru köpek mamasının miktarını arttırıp annesinin memesinden ayrılmasını sağlarsınız.Ancak sindirim sisteminin bu besin değişimine alışmasını sağlamak için tüm besin değişikliklerini yavaş yavaş yapın.

[Hakan ARI]

Psikoloji genel anlamda, canlıların davranış şekillerini, bu davra*nışların sebep ve sonuç ilişkileriyle mekanizmalarını inceleyen bi*lim dalıdır. Gerek davranış olayları, gerekse de düşünsel olaylar birbirinden bağımsız olmayıp, birlikte incelenirler, insanlar veya hayvanlar arasındaki bireysel farklılıklar ve nedenleri psikolojinin konusudur.

Normal Köpeğin Davranış Özellikleri
Normal köpek davranışından söz edebilmek için, sayısı yüzleri aşan köpek ırklarının kendine has karakterleriyle beraber köpeğin cinsiyeti, yaşı, kullanılma amacı ve çevre gibi faktörleri de göz önüne almak gerekecektir. Bütün bunları göz önüne alarak, hiç olmazsa bazı standartları koymak mümkün olabilmiştir, ancak bu davranış biçimleri ne derece nor*mal ya da bozuktur? Davranışın bi*ze ters ve zarar verici olması, onun davranış bozukluğu içinde ol*duğu anlamına gelmez. Örnek verirsek, eve tuvaletini yapan yav*ru bir köpeğin bu davranış biçimi bize ne kadar itici gelse de, bu durum yavru köpek için tamamen normaldir. (Ancak, doğru olduğuna emin olduğumuz bir eğitim verildiği halde bu tür davranış devam ediyorsa, bir bozukluktan söz edilebilir.) Bu nedenle, davranış bozukluğu kavramını sadece kendimiz açısından değerlendirmemiz son derece yanlış olacaktır. Hele ki köpeklerin bu istenmeyen davranışlar konusunda kolayca eğitildiği ve bunları terk ettiği, sadece bazı evlerde ev halkının hatalı uygulamaları nedeniyle bu davranışları sürdürdüğünü düşünürsek, istenmeyen bir çok davranışta köpeğin kusurlu olduğunu iddia edemeyiz. O zaman, belki de ev halkının davranış bozukluklarından söz etmemiz gerekecektir.

Köpeğin davranışlarını, insana benzetmek için verilen uğraş sonu*cunda (bugün evimizdeki köpeğimize yaptığımız gibi) değişmeye zorlanması ve bu değişikliğin nesilden nesile aktarılması sonu*cunda köpeklerde, köpekçe olmayan davranışlar ortaya çıkmıştır. Belki de doğasına uygun düşmeyen bu değişiklikler, bu hayvandaki psikolojik problemlerin temelini oluşturmuştur. Vahşi hayatına ait birçok dürtüsünü kaybeden köpek, insanla beraber yaşamaya mecbur hale gelmiştir. Artık geriye dönüş söz konusu değildir. Köpeğin davranışları, etkilendiği sosyal faktörlerle birlikte değerlendirilmelidir.

Davranışa etki eden faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1- Kalıtım
2- Yapısal faktörler ve iç etkiler
3- Sosyal faktörler ve öğrenme

Duyuların Davranış Üzerine Etkisi

Koku Alma
Koku alma duyusu iki şekilde kullanılır: Ya bir maddenin koklanarak analizi ya da tat alma duyusuyla ortak kullanım. “Köpekler burnuyla görür” deyimi son derece yerinde bir deyimdir, çünkü:
– Köpekler, yiyeceklerini seçmenin yanı sıra özel objelerin izini sürmede veya kişilerin takibinde, eşya ya da kişileri tanıma ve yerini saptamada koku duyulanı kullanırlar.
– İz takibinde, özellikle kişilere özgü yağ asitlerinin kokusunu ayırt edebilirler. (Uzun zincirli yağ asitlerini koklamada erkek köpekler daha yeteneklidir.)
– Koku ile karşılarındaki kişinin ruhsal durumunu ve niyetini anlarlar.
– Canlıların, objeler üzerindeki kokularını bir hafta, hatta bazen haftalar sonra dahi algılayabilirler.
– Tek yumurta ikizlerinin kokusunu bile ayırt edebilirler.
– Kokuyla fertleri ayırt etme yetenekleri, eğitimle daha da geliştirilebilir.
– Yavru köpeği yalayan anne onunla koku bağı kurar.
– Erkek hayvanın idrarını koklayan dişiler cinsel olgunluğa daha çabuk ulaşır.

Ayrıca koklama, köpekler arası iletişim için son derece önemli bir araçtır. Bütün köpekgiller, iletişim için birbirlerinin idrarlarını, dışkılarını, genital bölgelerini ve ağız çevrelerini koklarlar. Koku alma yeteneğinin davranış üzerine bir etkisi de, köpeğin eğitimi sırasında görülür. Bloodhound gibi iz sürme yeteneği yük*sek olan köpekler, eğitim alanındaki koku bolluğu nedeniyle, eğiti*min ilk günlerinde etrafı koklamaktan kendilerini alamazlar, böy*lece dikkatleri çabucak dağılarak, eğitim almaları güçleşebilir. Bu nedenle, böyle köpekler daha izole şartlarda, hatta deterjanlı sular*la yıkanabilen alanlarda daha kolay eğitilirler.

Duyma
Belirli frekanslara kadar, insan ve köpekler relatif olarak iyi duyarlar, ancak köpekler insanların duyamayacağı yüksek frekanstaki sesleri de duyabilirler. Bu özelliklerinden dolayı köpekler, piyasada satılan, insanların duyamayacağı ultra dalga düdük seslerine yanıt verebilmektedir.

Büyük şehirlerde yaşayan köpeklerin duyma yetenekleri, yüksek gürültü sebebiyle olumsuz olarak etkilenmektedir. Yüksek gürültü karşısında, duyma hassasiyetini kaybeden köpeğin psikolojisi de olumsuz etkilenir.

Kulağın şekli her köpek ırkında, o ırkın özelliklerine uyum sağla*yacak şekilde gelişmiştir. Bu şekil farklılıklarının duyma yeteneği üzerinde ne gibi etkiler yaptığı yeterince aydınlatılmış değildir. Köpeğin kulaklarının olduğu gibi kalması veya estetik açıdan kesilmesi konusunda, her iki görüşü savunan taraflar arasındaki kavga uzun süredir devam etmektedir. Acaba insanoğlu, her ne kadar dünya üzerindeki varlıklara hükmetse de, bu üstünlük kö*peğin kendine has estetiğini bozmaya haklılık kazandırır mı bilemiyorum. Çünkü bazı kişilere göre köpeği güzelleştirmek gayet olağandır ve neticede onun, sahibi tarafından daha fazla sevilmesini sağlar. Ancak kulak veya kuyruk kesiminin, köpeğin ruhsal durumunu etkilediğini savunanlar da vardır. Son yıllarda, bazı Avrupa ülkelerinde kulak kesimi yasaklanmıştır.

Görme
Görme yeteneği, köpekler arasında ırktan ırka farklılık gösterir, zira gözlerin kafadaki yeri, ırka göre değişir. Geniş görme açısına sahip bir köpeğin, etrafı çok rahat görebileceğinden dolayı, kalabalık ortamlarda çabucak dikkatinin dağılır.

Köpekler Geceleri Görebilirler mi?
Köpeğin gözündeki retina tabaka*sında (burada rodlar maksimum yoğunluktadır) bulunan ve gözün az ışıkta görebileceği şekilde özelleşmiş olan hücreler insana göre çok daha fazladır. Retinanın hemen arkasında bulunan yansıtıcı hücre tabakası, retinadan geçen ışığın alıcı hücrelere ikinci kez çarpmasını sağlar, böylece ışığın gözde toplanma etkinliği yaklaşık %40 oranında artırılmış olur. Işığın az bir kısmı ise, gözde tutula*rak sarı-yeşil göz ışıldamasını sağlar. Bu durum, geceleyin köpek ya da kedinin gözüne doğru ışık tutulduğunda görülebilir. Örtü tabakasındaki bu yansıtma sayesinde geceleri insandan daha iyi görürler ve düşük ışık kaynaklarını daha iyi değerlendirebilirler.

Renkleri Ayırt Edebilirler mî?
Köpekte ışığı algılama eşiği in*sandan üç misli daha düşüktür, bu nedenle özellikle kısa dalga boyundaki renkleri ayırmada zorluk çekerler. Köpeklerde saldırı eğitiminde kırmızı renkli kollukların daha verimli oldu*ğu söylenmektedir. O halde, kırmızı rengi ayırma yeteneklerinin olduğu düşünülebilir. Gerçekten de kırmızı gibi uzun dalga bo*yundaki renklerin köpekler tarafından daha rahat ayırt edilebildiği bildirilmektedir (Whiteley, 1996).

Ayrıca köpekler, bütün renkleri göremeseler bile, renkleri ayırt etmeyi kolayca öğrenebilirler; zira beyinlerinde, insana göre az bile olsa, dalga boylarını ayırt eden ganglionlar bulunmaktadır. Bazı araştırıcılar da, renk enformasyonunun davranışlarda kullanılmadığını, bu nedenle, köpeklerde renk ayırım yeteneğinin önemli olmadığını ileri sürerler.

Geceleri, köpek ve kedilerin renk görüşü insanınkine benzer. Ancak bu hayvanların tapetum (örtü) tabakasında yansıma nedeniyle geceleyin sarı ve yeşil renkleri algılamada hafif bir üstünlükleri söz konusudur.

Detayları Seçebilirler mi ve Televizyon İzleyebilirler mi?
Köpekler form ve desenleri ayırt etmede zorluk çeker, desenlerdeki detayları görmezler. Kediler, televizyonu titrek olarak görürler. Köpekler ise bir grup araştırıcıya göre – kısmen hareketli nesneleri takip edebilmeleri ve kısmen de gölgeleri ayırt edebilmeleri nedeniyle – saniyede 625 dostluk Avrupa ve ülkemiz televizyonlarını izleyebilmekte, saniyede 525 dotluk ABD televizyonlarını izleyememektedir. Birçok hayvan sahibi, köpeklerinin televizyon izleyebildiğini söylese de, bu hayvanların izleme aktivitesiyle ilgili nicel ölçümler yoktur.

Köpekler Miyop mudur?
Köpeklerin yakını fokuslama (bakış*larım yakındaki bir nesneye odaklama) yetenekleri insana göre za*yıftır. Kedi ve köpek, 25 cm.den yakın mesafeleri net göremez. Ancak bu ölçümlerin çoğu ev hayvanları üzerinde yapıldığı için hatalı olabilir; zira ev hayvanları, ev içinde uzak cisimleri fokuslama imkânı*na sahip olmadığı için miyop olma eğilimindedirler, çünkü fokus*lama yeteneği sonradan gelişir ve küçük yaştan itibaren başlanan egzersizlerle tam seviyesine ulaşabilir.

Dokunma
Köpeklerde en duyarlı bölgeler, ağız ve burun çevresidir. Köpeklerin patilerindeki duyarlılık diğer karnivorlara göre daha zayıftır. Bu tür duyusal özellikler beyin kabuğunun yapısıyla ilgili olup bu bölgede ayaklar için ayrılan alan köpekte %20, kedide ise %30’dur.

Diğer karnivorlarda olduğu gibi, duyu sinirleri daha çok burun uçları, bıyık ve bıyık diplerinde bulunur. Bıyıklar katı yüzeylere dokunduğunda, bu maddeler hakkında beyne bilgi iletilir; bu özel*lik, hayvanın karanlıkta manevra yeteneğini artırır. Ayrıca bıyıklar kompleks bir madde koklanırken de beyne bilgi sağlar. Bunlar, ha*reketli nesnelerin titreşimlerini de algılayabilirler. Ancak bu yetenek kedilerde daha fazladır.
Köpekler kafalarını iyice yere yakınlaştırmış vaziyette ayak izlerini koklarken, alt çenenin ortasında yerleşen kıllardan ve çene altı koku bezlerinden yararlanırlar, bunlar aynı zamanda kafanın yere çarpmasını önler. Kediler bu kıllara sahip olmadıkları için kafaları*nı yerden yukarıda tutarlar.

Tat Alma
Köpekler, insanınkine benzer bir tat alma duyusuna sahiptir. Bu duyu alınan gıdanın tadıyla kokusunun bileşimidir. Tat duyusu, dil yüzeyinde pütürler halinde bulunan ve papilla adı verilen alıcı*lar tarafından algılanıp, sinirler yoluyla beyne iletilir. Bu alıcıların hangi tip tatları algılayabileceğini araştıran araştırıcılar, araştırma*ların sonucunda algılamanın hayvanın evrimsel kökeni, besin ihti*yaçları ve yemek kaynaklarıyla ilgili olduğu kararına varmışlar*dır.

Köpekte, şekere duyarlı olan ve bazı aminoasitlerden de kuvvet*li şekilde etkilenebilen tat alıcılarının sayısı, diğer alıcılardan daha fazladır. Bu aminoasitlerin çoğu, bu alıcılarda şeker tadı uyandırdı*ğından tatlı aminoasit adını alır (özellikle L-sistein, L-pirolin, L-lizin ve L-lyösin). Bu maddelerin çoğu insana acı gelir. Köpekler, bu grup maddelerden olan L-triptofanı sevmez. Kedilerle köpekler arasındaki en önemli farklardan biri olan, şekerli gıdaların sevilip sevilmeme nedeni de bu alıcılar arasındaki farklılıklardır.
Memeli sinir hücrelerinde uyarı iletişimini yavaşlatmak için görev alan monofosfat nükleotidleri, ölümden sonra vücutta birikir. Bu madde kediler tarafından sevilmediği için kediler leş yemezler. Ayrıca kediler, dillerindeki tat tomurcuklarının özellikleri nedeniyle şekeri, tatlı olarak algılayamazlar ve bu nedenle tam karnivor yani etoburdurlar. Kediye kıyasla daha fazla omnivor (hem ot hem et yiyen) olan köpek, şeker ve meyve gibi yüksek enerjili materyalleri yeme avantajına sahiptir.

Köpek ve kedinin diğer memelilerden bir farkı da, tuza duyarlı tat alıcılarının azlığıdır. Çoğu herbivor ve omnivor, boşaltım ve sinir sistemi fonksiyonları için tuza ihtiyaç duymaları nedeniyle, tuz içeren besinlerle beslenir. Kedi ve köpekler, bu tür hayvanlarla beslen*diği sürece tuz ihtiyaçlarını giderebilirler, insan gibi vücut yüzeyine yayılmış, tuz atmada rolü olan ter bezlerinin olmayışı nede*niyle, fazla tuz aldıklarında (hazır mama ile beslenmeyen ev kö*peklerinde genelde böyledir) böbreklerin tuz yükü fazla olur. Bu durum, köpekte böbrek hastalıklarına sık yakalanmada önemli role sahiptir.

Köpekte şekerden sonra en fazla, asitlere duyarlı alıcılar var*dır. Bu alıcılar, fosforik asit, karboksilli asitler, nükleotid trifosfat-lar ve histidin gibi maddelerin yanı sıra L-taurin ve L-sistein gibi aminoasitler tarafından uyarılır, inosin monofosfat ile de yavaşlatır.

[Hakan ARI]

Çiftlik Öksürüğü

Çiftlik öksürüğü çoğunlukla bordetella bronchiseptica adlı organizma dan kaynaklanmaktadır. Tıbbi araştırmalar %80-90 oranında bu bakteriyi kaynak gösterirken geri kalan % 10-20 oran ise diğer bulaşıcı virüslere işaret etmektedir.

Bordetealla bronchiseptica adlı bakteri parainfluenza,adenovirüs,canine distemper ile yakın ilişki içerisindedir ve bu virüslerden adenovirüs Tip-2 ve Parainfluenza ile birleşerek hastalığa sebep olur.

Organizmanın kuluçka süresi,yani bakterinin köpeğin vücuduna girmesi ile klinik belirtilerin ortaya çıkmasına kadar geçen süre genelde 3-5 gün sürmektedir . Bakteri köpekte sert ve devamlı öksürüklere neden olmaktadır .İlk başta aceleci köpek sahipleri köpeğin boğazına bir şey kaçtığını düşünebilir.Ancak köpek bakterinin verdiği zarar ile öksürmektedir.Hastalık köpekte Pneumonia neden olabilir ya da daha ciddi işaretler verebilir.

Hastalığın tedavisine öksürüğün kontrol altına alınması ile başlanılır.İnatçı bakteriler için antibiyotik katkısı yapılmalı ve virüsün çevreye yayılması önlenmelidir.Her hastalıkta olduğu gibi bu hastalıkta da aşılama oldukça önemlidir .Burun içi uygulanan(İntranazal) aşılar çok çabuk ve etkili sonuçlar verir.Bu aşılar 3-5 gün içinde koruma sağlayabilir .Aşının injeksiyon yöntemi ise daha uzun süren bağışıklık kazandırmaktadır.Bazı veterinerler maximum koruma için iki yöntemi de tercih edebilirler.

[Hakan ARI]

Kaprofaji, veya dışkı yeme köpeklerde sık rastlanılan bir sorundur.
Birçok köpek sadece kendi dışkılarını değil, kedi, at gibi diğer hayvanların dışkılarını da yemektedir.
Yavrularını besleyen köpeklerde bu davranış normal sayılmaktadır. Anne köpek yavrularının dışkılarını barınağını temiz tutmak için yiyebilir. Ayrıca vahşi yaşamda da sınırlı besin kaynağı olduğundan köpekler bu ortamda diğer hayvanların dışkılarını yemeyi de öğrenmişlerdir. Bu dışkılar çoğu zaman onlar için besin kaynağı olmuş ve köpeklerin hayatta kalmalarını sağlamıştır.
Kaprofajinin tıbbi nedenleri ise ekzokrin pankreas yetmezliği, cushing sendromu (hyperadrenucortisizm), steroid uygulamaları, intestinal parazitler, hypertiroidizm (kedilerde), diabetes mellitus (şeker hastalığı), beslenme noksanlıklarıdır(nadiren).
Köpeklerdeki bu davranışın nedenleri üzerine birkaç teori vardır. Bunlardan bazıları, annenin barınağını temizlemek için yavrularının dışkılarını yemesi alışkanlığının devamı olduğu, uygun olmayan dışkılamalar için geçmişte verilmiş cezalara tepki olduğu, çevresel faktörlerdeki değişikliğin yarattığı stres durumu gibi sıralanabilir. Bazı veterinerler ise köpeklerin bu tadı sevdiklerini savunmaktadırlar.
Dışkı yiyen köpeklerde sürekli veya tekrarlayan parazit enfeksiyonları, gastroenterit (kusma, diare) görülebilmektedir.

Eğer köpeğinizde kaprofaji var ise bunlara dikkat edin.

kilo kaybı
dışkı kusma
diare (ishal)
halitosis (kötü kokan nefes)
su tüketiminde değişiklik
idrar miktarında artış

Petiniz kaprofajik ise veterinerinize başvurmalısınız. Veterineriniz kaprofajinin altında yatan nedeni teşhis etmek için birtakım testler yapabilir. Köpeğinizin mamasının besin değerini ölçebilir ve tıbbi bir nedeni olup olmadığını araştırır, gerekli tedavi yöntemlerini size açıklar.

Teşhis

Anamnez ve muayene
Petinizin diyeti hakkındaki sorular dışında veterineriniz kusma, kilo kaybı, diare ve dışkıda parazit görüp görmediğinizi de araştıracaktır.
Petinizin diyetinin incelenmesi
Petinizin mamasının içeriğini yazan kısmını yanınızda götürün.
Dışkı muayenesi
Bir parça dışkıyı veterinerinizin parazit muayenesi yapması için yanınızda götürün.

Biyokimyasal testler Genel bakış kısmında bahsedilen hastalıkları ortaya çıkarmak için yapılmalıdır.
Kan testleri
Pankreas enzim fonksiyonunun ve ekzokrin pankreas yetmezliğinin tanısı için.
Hyperadrenokortisizmi (cushing sendromu) araştırmak için adrenal fonksiyon testleri
Kedilerde tiroid seviyesine hypertiroidizm için bakılabilir.

Tedavi

Tedavi sorunun tıbbi veya davranış bozukluğu kaynaklı oluşuna göre değişir. Gıdasal eksikliklerden kaynaklı durumlarda dengeli bir diyet ile sorun giderilebilir. Problem davranış kaynaklı ise çeşitli yollardan bu durumun önüne geçilebilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir.

Köpeğinizi sürekli tasma ile dolaştırın. Böylece dışkı yemesini engelleyebilirsiniz. En geçerli yöntemlerden biridir.
Köpeğinizi dışkı yaptığında mükafatlandırabilirsiniz. Böylece dışkıladıktan sonra, dışkısı yerine sizin vereceğiniz ödülü yemeyi tercih edecektir.
Diyetinin değiştirilmesi de bir çözüm olabilir. Böylece dışkısının tadı da değişeceğinden kendi dışkısını yemekten vazgeçebilir.
Köpeğiniz dışkıya yöneldiğinde onu cezalandırabilirsiniz.
Köpeğin dışkısını yemesini önlemek için dışkının tadını değiştirme yoluna da başvurabilirsiniz. Bunu kötü, acı tadı olan maddeleri dışkıya karıştırarak yapabilirsiniz. Acı biber sosu enjekte ederek az da olsa başarı sağlanabilmektedir. Dışkının tadını değiştiren, daha az çekici kılan başka ürünler de bulunmaktadır. Ancak bu, köpeğinizin başka hayvanların dışkısını yemesini engelleyemez.
Bir başka çözüm de dışkıya kusturucu ilaç uygulamaktır. Böylece dışkı yedikten sonra hayvanınız kusacaktır. Bir zaman sonra dışkı yememeyi kendisi öğrenecektir.

Evde Bakım

Veterinerinizin tavsiyelerini uygulayın.
Köpeğinizin olumlu davranışlarını ödüllendirin.
Uygun egzersizler yaptırın.
Dışkıları günlük olarak uzaklaştırın.
Paraziter veya diğer hastalıkları tedavi ettirin.
Petinizin dışkısını rutin olarak parazit açısından kontrol ettirin.

Koruyucu bakım

Köpeğinizi gezdirirken tasma kullanın ve onu serbest bırakmayın. En etkili koruma yöntemi budur.
Yüksek kaliteli bir diyet kullanın.

[Hakan ARI]

Diş Bakımı

Ağzın temel görevi gıdaları almak ve küçük parçalara ayıyarak sindirim organlarına ulaştırmaktır.Dişler bu işlevin önemli bir parçasıdır.Doğumdan sonra birkaç hafta içerisinde süt dişler çıkar .Süt dişleri geçicidir ve 28 adettir .Bunlar zaman içinde düşerler ve yerlerine kalıcı dişler çıkar .Kalıcı dişler 7 aylık ike tamamlanır ve 42 adettir.

Diş değiştirme dönemlerinde arada sırada ağızada ağrı olabilir veya hayvan dişi düşünceye kadar yemek yemeyebilir.(1 gün veya daha kısa)Bu dönemdeki hayvanların ağzı mümkünse haftada 1-2 kez kontrol edilmelidir.Diş eti kaşıntısdını gidermek için köpeğe çiğneyebileceği oyuncaklar,kemirme ipleri ile oynama fırsatı tanınmalıdır.eğer 6 ayı geçmesine rağmen süt dişleri hala düşmedi ise veteriner hekiminize müracaat edilmelidir. Hekiminiz düşmemiş süt dişlerini çekerek,kalıcı dişlerin normal yerlerinden çıkmasına yardımcı olacaktır.Köpek 10 haftalık olduktan sonra parmağınızla ve bir miktar enzimatik diş pastaları kullanarak diş etlerine masaj yaparsanız ileride diş ve ağız temizliği konusunda zorluk çekmezsiniz.

Dişlerle İlgili Sorunlar:

Düşmemiş Süt Dişi :

Özellikle süt dişleri düşmez ve kalıcı dişlerin pozisyonunu bozarlar.Bunların 6 aydan sonra çekilmeleri gerekir.

Plak :

Dişin taç kısmı üzerinde gıda ve bakterilerin olsuşturduğu filimdir. Eğer sert gıdalar (kuru mama gibi) ve fırçalama suretiyle uzaklaştırılmazsa,kalsiyum tuzlarının üzerinde birikmesiyle diş taşları oluşur.

Tartar=Diştaşı :

Kahverengi bakteri ve tuz birikimidir.Dişin çürümesine neden olabileceğinden veteriner hekimce temizlenmesi gerekir.

Periodental Hastalık :

Plak ve diştaşı sonucu diş etlerinde oluşan hastalıktır.Plak ve diştaşları dişetlerini tahriş ederek oluşturduğu yangıya gingivitis denir.Diş eti cebinde yerleşip,ilerleyerek dişin kaybına neden olabilir.

Diş Çürüğü :

İnsandakine göre daha az sorun olmaktadır.Zaman zaman azı dişlerinde görülür.Özellikle fazla çikolata yiyen köpeklerin sorunudur.Dişin restoratif tedavisi gerekir.

Kırık Diş : Kavga,kaza ve sert cisimleri ısırma sonucu diş kırılabilir.Bu durumda kırığın ulaştığı seviye göz önünde bulundurularak diş dolgusu ya da kanal tedavisi yapılır.

GÜNLÜK BAKIM

Günlük olarak dişlerin temizliği yapılmalıdır.Bu dişlerin temizliğine yardımcı olacak gıdaların (örn.,preskemik) verilmesiyle de kolayca yapılabilir.Ayrıca piyasada satılan kuru mamalar da yararlıdır.Yaşlı hayvanlarda bunun yanı sıra dişlerin haftada 2 defa temizlenmesi yararlıdır.Parmağa takılan diş fırçaları ve yutulabilir nitelikte diş pastaları (macunları) bu iş için uygundur.

PERİYODİK BAKIM

Eğer düzenli olarak diş bakımı sağlanıyorsa ilave bir periyodik bakıma gereksinim yoktur.Günlük bakım uygulanmayan ve yumuşak gıdalarla beslenen köpeklerin 6-12 ayda bir defa mutlaka dişleri veteriner hekime muayene ettirmelidirler.Diş üzerinde biriken plak ve taşların dişeti hastalıkları ve ağız kokusuna neden olacağı unutulmamalıdır.Böyle dişlerin ise veteriner hekim tarafından genel anestezi altında temizlenme si gereklidir.

[Hakan ARI]

Evde Bakım

Havlamanın birçok nedeni olmasına rağmen, tedavi spesifik nedene yönelik olmalıdır. Tedavi planında veteriner hekim size yardımcı olabilir.
Yardım alana kadar köpeğinizin uyaranla karşılaşmamasına özen gösterin. Bunu, köpeğinizi dışarı çıkartmayarak, pencerelerden uzak tutarak, pencereleri kapalı tutarak (ses daha az gelsin diye), köpeğinizi birinin yanına bırakarak (yalnız bırakmayarak) yapabilirsiniz.
Havlama tasmaları profesyonel birinin kontrolünde kullanılmalıdır. Bunların da aşırı kullanımı havlamayı daha kötü bir duruma sokabilir.
Eğer köpeğiniz siz evde yokken havlıyorsa ses veya video kaydı almak tanı ve tedavi planı açısından yardımcı olabilir

[Hakan ARI]

Beslenme

Her canlıda olduğu gibi beslenme yaşamın ana unsurlarından biridir. Dengeli beslenme terimi sadece insanlar için değil hayvanlar içinde geçerlidir.”You are what you eat”-Ne yerseniz osunuz.Temel-makro besinler köpeklerin sağlıkları için çok gereklidir. Temel gıdalardan yoksun eksik ve yanlış beslenme sonucu bir çok hastalığa yakalanma riski artar ve çok sevdiğiniz köpeğinizin ortalama yaşam süresinde bir azalma olabilir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki eksik beslenen köpeklerin toplam yaşam sürelerinde ortalama bir beş yıl gibi bir kayıp olabilmektedir.

PROTEİNLER En önemli temel besinlerden biridir. Doku ve hücre yapımı ile birçok hayati metabolik olayda ana rol oynar. Özellikle büyüme çağındaki yavrularda yüksek oranda alınmalıdır.Yavruların diyetinin ortalama %22’si,yetişkin köpeklerin ise %18’i proteinlerden oluşmalıdır.Proteinler 24 tane amino asit’ten oluşur. Bunların 10 kadarı köpeklerin vücudu tarafından üretilemeyen gerekli amino asitlerdir. Ve mutlaka besinlerden alınmaları gerekir.Temel protein kaynakları;et,süt,yumurta ve tahıl ürünleri olarak sıralanabilir. Et ürünleri yüksek kalitede protein’e sahip olduklarında mutlaka diyette bulunmalıdır. Fakat köpeklerin yapıları bizden farklı olduğundan,vücut tarafından kullanılma açısından yüksek biyolojik değere sahip proteinler(et,süt,yumurta)ile düşük değere sahip bitkisel ürünler arasında fazla bir fark yoktur.Tek fark düşük değerdeki bitkisel gıdalar(buğday,mısır,pirinç..) gereksinimi karşılamak için daha fazla oranda tüketilmelidir. Pişirilmiş tahılların hemen hemen %100’ü köpekler tarafından sindirilebilmektedir. Ama devamlı bitkisel proteinlerle beslenme sonucu böbrekler aşırı stres oluşabileceğinden hayvansal proteinler ile bitkisel proteinler belli oranlarda kombine edilmelidir. Süt ürünlerinde ise köpeklerin neredeyse yarısının Laktoz’a tahammülsüzlüğü olduğundan her köpek için geçerli olmayabilir.

KARBONHİDRATLAR Temel enerji kaynaklarından biridir. Diyette %30-60 arasında bulunmalıdır.Şeker,nişasta ve selülozik maddeler başlıca karbonhidratlardır. Köpekler pişmiş nişastaların %100’ünü çiğ olanların ise %60’nı sindirebilir. En önemli karbonhidrat kaynakları ise;patates,pirinç,havuç,buğday,mısır,yulaf olarak sıralanabilir.

YAĞLAR Diğer bir temel enerji kaynağıdır.%100 sindirelebilir. Diyette en az %10 oranında bulunmalıdır.Yağ içerdiği yağ asitleri nedeniyle mutlaka tüketilmelidir.Yağ asitlerinin yetersizliği,köpekte durgunluk ve sinirlilik hali yaratabilir.Yeterince yağ verilmeyen köpeklerin derilerinde kaşıntı görüldüğü gibi ,deri sertleşir,giderek kepeklenen deriden kulaklara intikal eden rahatsızlık,kulaklarda hastalık oluşturur.Köpeğin mamasına günde bir yemek kaşığı sıvı bitkisel yağ koyarak gerekli yağ asitlerini sağlamış olursunuz.

VİTAMİN VE MİNARELLER

Besin maddesi:
Kalsiyum 242 mgr
Fosfor 198 mgr
Potasyum 132 mgr
Sodyum klorid 242 mgr
Magnezyum 8.8 mgr
Demir 1.32 mgr
Bakır 0.16 mgr
Manganez 0.11 mgr
Çinko 1.1 mgr
İyot 0.034 mgr
Selenyum 242 mcg
Vitamin A 110 I.U
Vitamin D 11 I.U
Vitamin E 1.11 I.U
Tiamin 22 mcg
Riboflavin 48 mcg
Pantotenik asit 220 mcg
Niasin 250 mcg
Pirodiksin 22 mcg
Folik asit 4 mcg
Biyotin 2.2 mcg
Vitamin B 12 0.5 mcg
Kolin 26 mcg
Besin kaynağı:
Kemik,süt,peynir,ekmek
Kemik,süt,peynir,et
Et,süt
Tuz,hububat
Hububat,sebze,kemikler
Yumurta,et,ekmek,hububat,sebze
Et,kemik
Et,kemik
Et,hububat
Balık,süt,tuz,sebzeler
Hububat,balık,et
Balık yağı,süt ürünleri
Balık yağı,yumurta,süt ürünleri,margarin
Yeşil sebze,hububat
Et,sakatat,hububat,sebze
Pek çoğunda
Pek çoğunda
Karaciğer,hububatlar ve sebzeler
Et,sebze ve hububatlar
Sebze,buğday
Et,sebze,baklagiller
Et,yumurta,süt
Yumurta sarısı,karaciğer,hububatlar,baklagiller

Besin işlevi:
Kemiklere,dişlere,sinir ve kaslara,kanın pıhtılaşması
Kemikler ve metabolizma için
Su dengesi ve sinirler için
Su dengesi
Kemikler,dişler ve protein sentezi
Hemeglobin,solunum,enerji için
Hemeglobin,demir işlevi için
Enzim ve yağ işlevi için
Sindirim enzimleri ve doku onarımı için
Troit hormunu işlevi için
E vitamini işlevi için
Kemikler için
Kemikler ve kalsiyum işlevi için
Hücre dokuları için
Enzimler ve karbonhidrat işlevi için
Enerjiden yararlanma ve enzimler için
Enerjiden yararlanmak için
Enzimler ve metabolizma için
Amino asitler için
Amino asitler için
Amino asitler için
Karbon aktarımı,protein sentezi için
Metabolizma işlevleri için.

Not:Tablodaki miktarlar köpeğin bir kilo ağırlığı içindir.

HAZIR MAMALARIN ANALİZİ

Besin tipi:
Kuru(tam)
Yarım yaş
Konserve(tam)
Konseve(et)
Büsküvi
Protein:
22
19
8.2
9.3
3.5
Karbonhidrat:
51
38
12
1.5
10
Yağ:
7
10
4.8
4.7
69.9
Su:
15
26
72.5
81.9
6.1
Enerji(kcal):
3.4
3.0
1.0
1.3
8.4

MAMA KATKILARI Kemik unu,istenen kalsiyumu(%30),fosforu(%15)sağlayabilir.Yumurta,ko lay sindirilebilen iyi bir protein kaynağıdır.B vitaminleri ve enerji açısından zengindir.Süt,protein ve kalsiyum açısından zengindir.

[Hakan ARI]

Ayrılık Korkusu aslında bir medikal sorun değildir.Ancak önemli bir davranış problemi olduğu için,hastalık olarak kabul edelim ve bu bölümde sorunlar ile tedavi yöntemlerini açıklamaya çalışalım. Köpekler için bağlılık duygusu çok önemlidir.Bir kişi ile otuz dakika boyunca temas etmemek bile bazı köpekleri etkileyebilir.O güne kadar hiç bir sorun yaşamamış olan köpekler,bazen yabancı bir yerde kaldıktan sonra veya evdeki rutinin değişmesi ile ayrılık korkusu geliştirebilir.Hayvan davranış bilimcileri buna ayrılık korkusu diyor,ama köpek sahipleri bu durumu işaretlerinden tanıyor,kemirilmiş halılar,harap edilmiş kapı çerçeveleri,yenilmiş terlik ve çoraplar,tuvalet kurallarının ihmal edilmesi.Komşular ise yalnız bırakılan köpeği dur durak bilmeyen havlama ve ulumadan tanıyor.Köpeğin bütün bir gün yalnız bırakılmış olması da gerekmiyor,bazen otuz dakika yalnız kalan köpek tüm belirtileri gösteriyor ve sanki eve dönen sahibinin tüm bu işlerle uğraşması yetmiyormuş gibi,ayrılık korkusunun o boğucu gösterisi ile de karşılaşıyor.Sahibin eve dönmesi ile köpeğin neredeyse isterik bir şekilde onu karşılayıp hiç durmadan üzerine atlaması.Ayrılık korkusundan kaynaklanan davranış sorunları çok yaygın ve ciddi bir boyuttta.Genelde bu sorunlar,köpeğin saldırganlığı kadar vahim bir durum teşkil ediyor ve çoğu kez insan/hayvan ilişkisini kopartacak boyuta ulaşabiliyor;sahibi köpeğin bu davranışlarında öylesine bıkıyor ki,hayvan en sonunda başkasına veriliyor veya terkediliyor.Son yapılan araştırmalara göre,ayrılık korkusu durumu,Amerika ve Avrupada’ki hayvan davranışı hastenelerindeki vakaların %40’ını oluşturmakta.Sahibinin yokluğu sırasında ev eşyalarını tahrip etme durumu,hemen hemen her ayrılık korkusuna bağlanıyor.Korkunun en yaygın ifade türlerinden biri olan havlama ve uluma ise görünürde bir iz bırakmamasına rağmen,çoğu zaman köpek sahibi ile komşuları arasındaki ilişkileri zedeliyor.Çok şükür ayrılım korkusuna bağlı sorunları düzeltmenin yolları var.

Ama hayvan davranıs uzmanlarının ifadelerine göre,ayrılık korkusunun neden olduğu sorunlar,özellikle tahrip etme,kolayca çözülemiyor ve çoğu zaman aslında daha tehlikeli olan köpek saldırganlığı sorunundan zor tedavi ediliyor.Herhalde ayrılık korkusunun en tatsız ve en yıldırıcı yanı,köpeğin normalde sahibi ile birlikteyken çok iyi,terbiyeli ve kolay başedilebilen bir köpek olmasıdır,ayrılık korkusunun neden olduğu kötü davranışlar ise sahibinin denetimi dışında oluşuyor.Ama tüm bu güçlüklere rağmen,bazı denenmiş yöntemlerle en umutsuz gibi görünen vakaların bile düzeltilebildiği görülmüştür.”Bağlılık toplum içinde yaşayan hayvanlar için hayatidir.” diyor.Dr.Voith tabii ki köpekler son derece toplumsal hayvanlardır ve birlikte yaşadıkları insanlarla çok güçlü bir bağ oluştururlar.Sahibinin neden gitmesi gerektiğini anlayamadıklarından yukarıda tarif edilemeyen durumları yaratırlar.Özellikle sahipleri ile her gün yoğun ve yakın ilişkide olan köpekler ayrılığa daha olumsuz tepki göstermek eğilimindedir.En şaşırtıcı durum ise,o güne kadar ayrılığa iyi tahammül etmiş köpeklerin birdenbire sahiplerinin yokluğunda korku belirtileri göstermelidir.Bu vakalr daha yakından incelendiğinde çoğunda,ayrılıktan önece köpeğin sahibi ile herzamankinden daha yakın ve kesintisiz bir birliktelik yaşamış olduğu görülüyor.

Ayrılık korkusu ayrıca o güne kadar hiç bir belirti gösterememiş köpeklerde,yabancı bir yerde kaldıktan sonra veya ailedeki rutinlerin değişmesinden sonra,örneğin boşanma veya aile fertlerinden birinin ölümü,ortaya çıktığı anda çok sık görülür.Demek ki köpek sizi özlüyor.Bu beklenmedik bir şey değil.İkiniz arasında çok güzel şeyler var ama peki sizi böylesine sevdiğini,özlediğini ve size ihtiyaç duyduğunu,en pahalı halınızı kemirerek göstermek zorunda mı?Köpek bunun sizin en pahalı halınız olduğunu biliyor mu?Davranış uzmanları tüm bu düşünce biçimini reddediyor ve çoğu köpek sahibi sakinleştikten sonra onlarda köpeklerin insanlar gibi düşünüp davranmadıklarını hatırlıyorlar.Açık olan şu ki,tahrip etme,korku içindeki bir köpeğin yapabileceği az sayıdaki seçeneklerden biri (büyük olasılıkla akşama kadar komşulardan telefonlar gelecek).Köpek gazetelere sizi ihbar etmeyecek ne de herhangi bir yardım kuruluşuna başvurmayacaktır.Onun yerine korku ve hayal kırıklığı,köpek doğasına açık olan seçeneklerden biri ile ifade edilecektir.Tahrip edici davranışlarla ilgili kesin yanıt henüz bulunamadı.Gösterilen nedenlerden bazıları; Can sıkıntısı (veya doğru bir ifade ile,çevresel simülasyonlarının eksikliği) kapalı bir ortamda bulunması be belki de ırk olarak yatkınlığı.Kuşkusuz köpeklerin çevresel simulasyona ihtiyaçları vardır ve bu da herhalde özellikle genç köpekler ve iş köpekleri için geçerlidir.ama bir köpeğin gerçekte ne kadar simülasyona gerek duyduğu sorusu henüz yanıtlanmamıştır.Etobur olarak köpekler ancak zaman zaman faildir.Kızak köpekleri bile yirmidört saatlik dilimin %80 ine yakın bir dönemini dinlenerek geçirirler ve bir labaratuvar ortamında izlenmiş olan köpekler zamanlarının %75’ini dinlenerek geçiriyor.Kuşkusuz hareketlik düzeyi ve yeni deneyimlerle stimüle edilme gereksinimi,köpekten köpeğe farklılık gösterir.Genç köpekler daha yaşılılara göre daha çok stimülasyona gerek duyar.Çoğu köpek sahibi köpeklerin zamanlarının büyük bölümünü,arada yoğun bir aktivite göstersede dinlenerek geçirdiğini bildirmekte.Köpeğin çevresel stimülasyon isteyip istemediğini (yani can sıkıntısı geçirmek) dair bazı ipuçlarını köpek sahibi köpeğin tahripkarlığına bulabilir.

Davranış uzmanlarına göre,eğer köpek kolayca taşınabilen,yastık ve kağıt gibi,nesneleri kemiriyor ise,bu köpeğin yeni birşeyler aradığını gösteriyor.Sahibinin evden çıkması köpeği heyecanlandırdı ve şimdi artık yeni nesneleri keşfetmekte (yani bulup kemirmekte) özgür,sahibi evdeyken yasak olan davranış.Tüm davranış uzmanları hemfikir olmasa da,tahripkarlığın belirli bir oranda ırk ile bağlı olduğunu gösteren bulgular var.Dr.Houpt’un deneyimlerine göre Beagle,Alman Çoban Köpeği ve Malamutlar özellikle tahtip etme eğiliminde olan türler.Yine Dr.Houpt’un araştırmalarına göre Terrier’ler İrlanda Seterleri ve Sibirya Husky leri tahrip etme eğiliminde değil.Ama Terrier’ler cilt hastalıklarına neden olacak boyutta ayaklarını yalayıp kemirme eğiliminde.Belki kendilerini kemiren köpekler evdeki eşyaları kemirmiyor.Sahibinin yokluğu sırasında tahribatın sonuçları çoğu zaman kapılarda (kemirilmiş kapı çerçeveleri) ve pencerelerde (yırtılmılş perdeler,kırılmış çerçeveler) görülüyor,bu da köpeğin kapalı bir ortamda bulunmaktan duyduğu sıkıntıyı ifade ediyor.Köpek kapalı bir ortamda kalmaya tahammül edemiyor,özellikle sahibi evde olmayıp tahrip edici davranışları yasaklamadığı veya köpeğin dikkatini başka sitümülasyonlarla dağıtmadığı zamanlarda.Garip bir şekilde kapalı alanda kalmaya tahammül edemeyen köpekler çoğu zaman sahiplerinin arabasında sessizce oturmaktan son derece memnun.Dr.Houpt’a göre,araba köpeğin inini oluşturıyor,aynı zamanda hem kendi,hem de sahibinin köpeği araba içinde yalnız bırakıldığı süreye göre daha kısa oluyor.Köpek sahipleri tuvalet eğitimi almış bir köpeğin.ne zaman evde yalnız bırakılırsa evin içine çişini ve kakasını yapmasına çok sinirleniyorlar.Veterinerler,herhangi bir davranış sorunu ortaya atılmadan önce köpeğin muayene edilmesi gerektiğini savunuyorlar.Ama Dr.Voith diyor ki “.Köpeğin çiş ve kaka yapması çok ender olarak tıbbi sorunlara bağlı,çiş ve kaka yapması çok ender olarak tıbbi sorunlara bağlı,çiş ve kaka bir arada yapılıyorsa,neden büyük bir olasılıkla davranış bozukluğudur.”Yetersiz tuvalet eğitimi de böyle bir duruma neden olabiliyor,ama böyle durumlarda köpek büyük bir olasılıkla sahibi evdeyken de tuvalet kurallarını ihlal edecektir.Ayrılık korkusu yaşayan köpeklerin,sahipleri evden ayrıldıktan birkaçdakika sonra çişve kaka yaptıkları görülmüştür.

Sahibi evden çıkmadan çok kısa bir süre önce bu ihtiyaçlarını gidermiş olsa bile.Köpeğe de hakkını vermek gerekir:çoğu köpek günde birkaç kez ihtiyaçlarını giderebilmelidir.Aksi takdirde,gün içinde saatlerce evin içine kapalı kalan bir köpek,sahibinin dönüşünü beklemeyebilir.Çoğu köpek eğitmeninin önerdiği gibi,gazete ile kaplayacağınız bir bölgenin köpek tuvaleti olarak sunulması,uzun süren yalnızlıklarda her iki taraf için de pek çok sorunu ortadan kaldıracaktır.Uzmanlar ayrıca diyor ki;uygun olmayan yerlerde,uygun olmayan zamanlarda ihtiyaçlarını gidermekten başka çaresi olmayan köpekler zamanla tuvalet eğitimlerini unutup evin içinde çiş ve kaka yapmaktan kaçınmayabilir.Bu anlamda tuvalet eğitimi daimi bir süreçtir.Ayrılık korkusunu gidermenin pek çok farklı yöntemi önerilmekte.Ayrılık korkusu köpeğin sahibine aşırı derecede bağımlı olmasından kaynaklandığından tedavi,sahibinin evde olduğu ve olmadığı durumlar arasındaki farklılıkları asgariye indirmekten oluşur.Başka bir deyişle,köpek yavaş yavaş yalnız kalmaya alıştırılır,pek çok kısa ayrılık ile başlanır ve zamanla ayrılık süreleri gitgide uzatılır.Herkesin tahmin edeceği gibi bu tedavi uzun bir zaman alır.Tedavideki başarısızlıklar,bazen köpekten değil,sahibinden kaynaklanıyor.Uzmanlar,sorunun gözle görülen kaynağından başlamayı öneriyor.Yani,sahibin çıkıp gideceği kapıya evden çıkarken yapılan tüm hazırlıklara köpeğin alıştırılması.Köpek bu hazırlıkları sessizce izlediği için sonradan alacağı ödül ile bağdaştırmayı öğrenmelidir.Köpek sahibinin bunun için geliştireceği senaryonun şekli ise,köpeğin geçmişte ne kadar ileri safhada bir ayrılık korkusu geliştirmiş olduğuna bağlıdır.Bazı köpekler sessizce oturur,sahibinin hazırlıklarını,kısaca dışarıya çıkmasını,aniden dönmesini ve yeniden gitmesini sessizce hiç bir korku belirtisi göstermeksizin izler.Köpeğin korkusunu azaltmak için bu rutini günde birkaç kez tekrarlamak gerekebilir.Doktorların dediğine göre,sahibinin hazırlıkları sırasında çok korkmuyorsa,sahibi evden çıktığında da korkma ihtimali zayıftır.Ama köpeğin yalnızlığa tahammül etmeye alışması için ayrılık sürelerinin başta kısa olması gerekir.Köpek sahipleri bunu yadırgıyabilir,ama başta ayrılık süreleri yalnızca birkaç saniye olmalı ve yavaşça artmalıdır.(Bu köpeklerde,sahibinin evden çıkıp dönmesinden önce 10-15 dakika konuşmaması ve köpeklere bakılmaması önerilmekte).Kemirebileceği bir oyuncağı köpeğe bırakmak,belki etrafı kemirmesini önleyebilir,ama uzmanların bu tür oyuncakların ancak daha uzun süreyle yalnız kalmaya alıştırıldıktan sonra verilmesini ve diğer zamanlarda oratada bırakılmamasını öneriyorlar.Ayrıca Dr.Beaver oyuncakların köpek için olan değerlerini arttırmak için köpeğe her zaman verilmemesini öneriyor.Bunun dışında içi boş bir lastik oyuncağın içine köpeğin çok sevdiği bir krem peynir veya benzeri birşey sürebilirsiniz.

Eğer bunu evden çıkmadan önce ona verirseniz,köpeği çoğu ayrılık korkusu semptonlarının ortaya çıktığı kritik ilk 5-30 dakikalık süre boyunca oyalayabilir.Yavaş yavaş ayrılığa alıştırma sürecini kısaca yeniden ele alırsak,ana unsurunun sabırlı olmak olduğunu anlarız.Evden çıkış süreçlerini de fazla sık aralıklar ile yaparsanız ,bu da köpeği aşırı derecede rahatsız edebilir.Peki ayrılık süresini uzatmak için en uygun zaman ne olmalıdır.? Uzmanlar iki ipucu sunuyor; Evden çıkış hazırlıklarınız sırasında köpeğiniz korku göstermiyorsa veya sahip eve döndüğünde köpek aşırı derecede uzun ve abartılı selamlama törenleri yapmıyorsa.Peki,tüm bu yukarıda anlatılanlar,köpeğin normal bir şekilde bütün gün sürecek bir ayrılığa tahammül etmeyi öğreninceye kadar rutinin devam ettirilmesi gerektiği anlamına mı geliyor? Hayır diyor doktorlar,çünkü köpeğin 30 dakikalık bir ayrılığa tahammül etmeyi öğrenmesi başta yavaştır,ama sonra hızlanır.Köpek 1-1.5 saat süreyle yalnız kalabiliyorsa,büyük bir olasılıkla bütün bir gün de kalabilecektir,ama yine de ilk başlarda bütün bir gün bırakmadan önce en fazla üç saatlik sürelerle yalnız bırakılması daha iyi olur.Ayrılık korkusunun semptonları ile baş edebilmek için herhalde çoğu köpek sahibinin kullandığı yöntem,cezalandırmadır.Oysa ki cezalandırma olsa olsa ayrılık korkusunu arttırmaya yarar ve köpek ne için cezalandırıldığını anlayamayacak ve dolayısıyla davranışlarında herhangi bir düzeltici etkisi olabilmesi için cezanın istenilmeyen davranışın hemen üzerine uygulanması gerekiyor.Sahiplerin köpeklerinde cezalandırılmak istedikleri davranışların çoğu ise,sahip evden çıktıktan sonraki ilk 5 ila 30 dakika içinde yapılmıştır.Peki,küçük tuzaklar veya tadı acı olan nesneler ile uygulanan küçük cezalar nasıldır.? Uzmanlar bu tür cezaların ancak diş çıkarma ve buna bağlı kemirmelerde etkili olduğunu,ama ayrılık korkusundan kaynaklanan kemirme davranışları en ufak etkileri olmadığını düşünüyor.Zeki ama korku dolu olan köpek kısa sürede tuzaklardan kaçmayı veya tadı acı olan nesneleri kemirmeyi ve onun yerine korkusunu hafifletecek başka nesneler bulmayı çok çabuk öğrenir.Doktorlar aynı zamanda ayrılık korkusuna bağlı uzun süre havlamaları da denetlemek için bazı yöntemler öneriyor.Yöntemlerden birinde sahip evden çıkar,havlama başlayıncaya kadar kapının önünde bekler,sonra hızla eve dönüp köpeği azarlar vaya herhangi bşka gürültülü bir şey ile köpeği korkutur.Ceza,zamanlama olarak doğru ama ciddi bir dezavantajı,köpeğin yeni bir davranış biçimi öğrenmesinden ziyade,sahibinden korkmasına neden olabilmesidir.Bunun ötesinde ve çok daha önemlisi,bu yöntem uygunsuz davranışın ana nedenini ortadan kaldırmıyor.Yani,köpeğin ayrılığa tahammül edememesini.Kısacası,bu yöntem köpeğe,yalnız kalmasının kolayca başedebileceği bir durum olduğunu öğretmiyor.Köpeğe ayrılım süreleri boyunca bir kulübe veya bir kutunun içine koymak,yarardan çok zarar getirebilir.Gerçi bunu yaptığınızda evinmze gelecek zararı azaltmış olursunuz ancak korkunun diğer belirtileri olan havlama veya tuvalet gibi yine de meydana gelir.Çoğu köpek kutuyu tahrip edip kendilerine zarar verebilir.Davranış bilimcileri kutunun bazı amaçlar için,örneğin tuvalet eğitimi gibi,kullanılmasını bazen öneriyorsa da,hiç biri bir kutunun uzun süreli kapalı tutulacağı bir yer olarak önermiyor,sadece köpek bu kutuyu ini gibi hörüyor ve onun içinde kaldığında güven duygusu yaşıyorsa kullanılabilir.Köpek yavaş yavaş kutuya alıştırılmalıdır.Köpek sahipleri kutuyu bir ceza aracı olarak kullanıyorsa ve köpeklerini buna alıştırmamaışlar ise,bir kutu da uzun süreli ayrılıkıklarda başarılı bir yöntem değildir.

Ayrılık korkusunu önlemek mümkün müdür.? Bu soruyu yanıtlamak hiç kolay değil,ama itaat eğitimi ne köpeğin bu davranışı üzerinde bir etki yapıyor,ne de ayrılık korkusu belirtilerinin ortaya çıkmasını önleyebiliyor.ama tabii ki eğitim işe yarar.Doktorlar,köpeklerini yalnız kalmaya alıştırmak için sahiplerin köpekleri ile olan ilişkilerini erkenden oluşturmalarını öneriyor.Sahipler köpeklerin her yere birlikte gelmelerine izin vermemeli.Köpekler,özellikle genç olanları,sürekli olarak ilgi istemesine rağmen,araştırmalar ilginin sürekli olarak okşamak,dokunmak ve sevmek,demek olmadığını gösteriyor.Artık biliniyor ki,bir köpek için alabileceği en büyük ödül,sahibine yakın olabilmektedir,bu da mutlaka dokunmak,demek değildir.Kulağa bu pek duygusal vaya sevgi dolu gelmese de,ayrılık korkusunun yarattığı ciddi sorunlar ile başetmek için bize bir ipucu sunmakta; davranışı ortaya çıkaran bağımlılığı önlemek.

[Hakan ARI]

Eğer köpeklerin genel sağlığı üzerinde konuşuyor isek anal keselere de değinmeden geçemeyiz.Köpeğinizin anal keselerini zaman zaman boşaltmanız gerekmektedir.Böylece oluşacak bazı problemlerin önüne geçebilirsiniz.

Anal keseler anüsün hemen altında saat 4-8 pozisyonunda bulunurlar.Sağda ve solda olmak üzere iki adettirler ve içlerinde anüs tarafından oluşturulan kötü kokulu,kahverengi sıvı bulundururlar.Anal keseler bu sıvı ile dolduğunda köpeğin ırkına ve büyüklüğüne göre bezelye ile misket büyüklüğünde şişerek köpeği rahatsız ederler.

Köpekler bazı durumlarda bu kese içindeki sıvıyı otomatik olarak boşaltırlar.Örneğin çok korktuğu anlarda buradaki sıvı boşalabilir.Anal keselerin dolması veya bloke edilmesi problemlere yol açabilir.Normalin üzerinde kilolu köpekler problem içerisindedir.Anüs çevresindeki fazla kilolar köpek hareket halinde iken,anal keselerin sıkılarak sıvının boşalmasını engeller.Aynı durum zayıf köpekler içinde geçerlidir.Zayıf köpekler de yeteri kadar kiloya sahip olamadıklarından doğal hareket halinde kaslar bölgeyi sıkamaz ve sıvı boşaltılamaz.

Belirtiler köpeğinizin sık sık oturarak bu bölgeyi yere sürterek kaşımaya çalışması,ulaşabildiği yere kadar ısırırcasına yalamasıdır.Bu şekilde bazen kendine zarar verebilir.Bölge kırmızılaşmaya ve hassas bir hal almaya başlar dokununca acımaktadır.Müdahale edilmez ise deri ve ülsere kadar giden problemlere neden olabilir.Köpek hareketlerini ve tuvaletini yapmakta zorlanır,kötü kokar, ileride iltihaplanmaya ve az miktarda kanamaya sebep verir.İltihaplanan bölge ise köpek için dayanılmaz olacaktır.Bazen enfeksiyon olan bu bölge patlar ve iltihap kanlı bir şekilde deriye yayılır ve gözle görülebilir.

TEDAVI

Anal keseleri zaman zaman boşaltmak yukarıdaki sorunların önüne geçecektir.Ayda bir kere yapılacak temizlik olumlu sonuç verir. Daha sık yapılan bir temizlik ise anal kesinin daha hızlı dolmasını sağlayacağından önerilmez.Bölge enfeksiyon altında ise antibiyotik takviyesi ile keseler boşaltılmaya çalışılır.eğer iltihap patlar ve deriye yayılır ise antiseptik solüsyon ile temizlenmelidir.Ayrıca köpeğe parazit kontrolü yapılmalıdır.

Alman Çoban Köpekleri kuyruklarını bel hizasının altında taşıdıklarından tehlike altındadırlar.Bel hizasının üstüne seyrek olarak çıkan kuyruk anüs çevresine yeteri kadar hava akımı sağlayamaz ve bölgenin sıcak kalmasına sebep olur.Sıcak ise bakterilerin üremesi için oldukça mükemmel bir ortamdır ve bakımsızlık ile birleşince ortaya sorunlar çıkabilir.

Enfeksiyon iyi ve kötü huylu olmak üzere tümör oluşturabilir.Ameliyat ile alınması gereklidir,geç fark edilen tümörlerin alımı sakıncalı sorunlar doğurabilir.

TEMIZLENMESI

Ayda bir kez temizleyin.
Köpeğinizin enerjisini harcadığı bir zaman seçin.
Yardımcı olması için bir arkadaşınızı görevlendirin.
Muayene türünden eldivenlerinizi giyerek kağıt havlu veya pamuğu sağ elinize alın.
Sol eliniz ile kuyruğunu kaldırın ve anüsün hemen altını baş ve orta parmaklarınız ile kavrayarak iki taraflı sıkın.
Fazla sıkmayın yoksa keselere zarar verebilirsiniz.
Bölgeyi temizleyiniz.
Eğer sıvıyı çıkartmayı başaramaz iseniz. Veterinerinize danışınız.

[Yazar]

Yazılar