[megaboncuk]

:bravo::bravo:BAĞIŞIKLIK
Bir canlının hastalık etkenlerine veya bunların hastalık yapıcı toksin vb. ürünlerine karşı dirençli olması halidir.
İkiye ayrılır:
1. Doğal bağışıklık
2. Kazanılmış bağışıklık

1. Doğal bağışıklık:
Canlılarda doğal olarak bulunan ve onu vücut için zararlı ve yabancı olan her türlü maddeye (özellikle mikroorganizmalara ve onların hastalık oluşturan yapı ve ürünlerine) karşı koruyan bir bağışıklık türüdür.

Vücudun yapısal ve genetik özellikleri ile ilişkili olan bu direnç, genellikle herhangi bir ayırım gözetmeksizin hemen tüm mikroorganizmalara karşı oluşmuş nonspesifik bir direnç olup süreklilik içinde gözetici ve önleyici bir görev yapar.

2. Kazanılmış bağışıklık: Organizmanın belirli hastalık etkenleri ya da bunların ürünleri ile karşılaşarak kendi immün sisteminin faaliyeti sonucu ortaya çıkan ve oluştuğu canlıyı söz konusu hastalıklara karşı koruyan bağışıklık türüdür.

Bu tür bağışıklık etkene spesifik olup tıpta, bağışıklık denildiğinde bu tip anlaşılır.
İki çeşidi vardır:
Aktif kazanılmış bağışıklık
Pasif kazanılmış bağışıklık

Doğal bağışıklık:
Mikroorganizma ayırımı gözetmez,
Kendiliğinden oluşmuş bir dirençtir,
Her zaman mevcuttur ve patojenle karşılaşmayı takiben birkaç dk/saat içinde aktive olur,
Mekanizması tam olarak bilinmemektedir,
Bu olayda çok çeşitli faktörler rol oynamaktadır.

Kazanılmış bağışıklık:
Mikroorganizma veya antijen ile temas sonucu oluşur,
Effektör T hücresi veya özgül antikor cevabı için 1-2 hafta gerekir,
Özgüldür, farklı ajanlara karşı gelişen cevaplar birbirinden bağımsızdır,
Aynı ajanla ikinci kez karşılaşmada cevap birinciye göre artmış şekilde ortaya çıkar.

Doğal bağışıklıkta etkili faktörler
1. Tür :
Sığır vebası, Tavuk vebası ve Fare çiçeği’ne insanlar dirençlidir.
Gribe köpekler dirençlidir,
N. gonorrhoeae’ye sadece insan ve maymunlar duyarlı,
Sifiliz, Tifo, Boğmaca, Kabakulak sadece insanlarda görülür.
B. anthracis’e insan ve ot yiyen hayvanlar duyarlı, kuşlar dirençlidir,
Tetanus toksinine insan ve fareler duyarlı, timsahlar dirençlidir,
M. lepra insanlarda hastalık yapar, maymunlarda yapmaz.

2. Irk ve genetik yapı :
Kızılderili ve zenciler Tüberküloza duyarlı,
Siyah ırk sistemik (derin) mantar infeksiyonlarına (Histoplazma, kriptokokkus vb) çok duyarlı,
Cezayir ırkı koyunlar şarbona daha dirençli
Zenciler P. vivax infeksiyonlarına dirençlidir (P. vivax’ın hücreye girmesi için gerekli reseptör olan Duffy antijeni zenci eritrositlerinde yoktur),
Eritrositlerinde genetik olarak glukoz-6-fosfat dehidrogenaz eksikliği olan kişiler P. falciparum’a dirençlidir.
Genetik faktörlerin etkisiyle oluşan HLA antijenlerinden bazıları, bu antijenlere sahip olan insanları bir kısım hastalıklara meyilli kılmaktadır.

3. Yaş ve cinsiyet :
Yeni doğan ve çok ileri yaşlılarda duyarlılık fazladır.
Yeni doğanlarda immün sistem tam gelişmemiştir.
Bazı viruslara (Herpes simplex gibi) karşı doğal öldürücü hücre aktivitesi zayıftır,
2 yaş altı çocuklarda polisakkarit antijenlere karşı antikor cevabında yetersizlik vardır (Hib enfeksiyonları).

Yaşlılarda da dokulardaki dolaşımın azalması, organlar arası ilişkinin bozulması, ve rejenerasyon yeteneğinin zayıflamasına bağlı olarak infeksiyonlara duyarlılık artar.

Puberte öncesi kız çocuklarda gonokok vajiniti daha kolay meydana gelir
Boğmaca, kızlarda daha fazla görülmektedir,
AIDS hastalığı erkeklerde daha sık görülmektedir (?).

4. Deri ve mukozaların sağlamlığı ve fizyolojik faktörleri :
Bu bölgelerin ortak koruyucu özellikleri vardır: Bunlar lizozim, mukus, fibronektin, IgA1 ve normal flora yanı sıra bu bölgelerin kendilerine özgü antimikrobiyal mekanizmalarıdır.

Deri:
Derinin bütün ve sağlam yapıda oluşu
Deride bulunan ter ve yağ salgıları ve yağ asitleri (Deri pH sını 3-5 ‘e düşürerek antimikrobik etki yapar)
Derinin sürekli desquamasyonu

Solunum yolu mukozası:

ÜSY mukozasındaki mukus salgısı
ÜSY mukozasındaki titrek tüylü epitel tabakası
Öksürük ve aksırık refleksi
Bronş sekresyonlarındaki lizozim vb. antimikrobik etkili maddeler,
Alveoler makrofajlar ve doku histiyositleri
Alkol, zehirli gazlar, sigara, aşırı soğuk, hipoksi gibi etkenler solunum yolu mukozasındaki savunma mekanizmalarını olumsuz yönde etkiler.

Sindirim yolu mukozası:

Ağız mukoza epitelinin dirençli oluşu ve devamlı dökülüp yenilenme özelliği.
Tükrüğün mekanik yıkayıcı etkisi,
Tükrükte bulunan lizozim ve beta lizin gibi hidrolize edici enzimler.
Mide asiditesi (pH:3). (V. chlorea, S. typhimurium, Rhinovirus, Rhabdovirus, M. tuberculozis, B.melitensis için öldürücü veya üremeyi durdurucu etki yapar)
Safra ve intestinal salgılar,
Barsakların peristaltik hareketleri, defekasyon
Barsak florası.

Üriner Sistem mukozası:
İdrar akımının mekanik yıkayıcı etkisi,
İdrar pH sının asit yapısı, içerdiği üre ve diğer kimyasal maddeler,
Erkeklerde prostat salgısında bulunan lizozim ve spermin gibi antimikrobik etkili maddeler.
Üretranın uzunluğu: Kadınlarda kısa oluşu nedeniyle asendan enfeksiyon sıklığı kadınlarda 14 kat daha fazladır

Konjuktiva mukozası:
Gözyaşının gerek yıkayıcı etkisi ve gerekse içerdiği lizozim vb. antimikrobik etkili maddeler,
Göz kapaklarının refleks olarak kapanması,
Kirpiklerin engelleyici etkisi.

Vagen mukozası :
Flora,
Hormonal faktörler (östrojen etkisiyle vagina epiteli fazla miktarda glikojen ihtiva eder. Floradaki laktobasiller de glikojenden asit oluşturur )

5. Vücut bakteri florası :

Bulunduğu bölgeye patojen mikroorganizmaların yerleşmesini engeller,
İmmün sistemi uyararak nonspesifik antikor yapımını stimüle eder.

Aynı besin maddeleri için yarışarak,
Aynı konak hücre reseptörü için yarışarak,
Toksik etkili bakteriyosinler üreterek,
Çapraz bağışıklık sağlayacak doğal antikor yapımını uyararak (özellikle kapsüllü bakteri infeksiyonlarından korunmada),
Zararlı metabolik ürünler üreterek (barsaktaki anaerobların ürettiği uçucu yağ asitleri Salmonella ve Shigella’ların dokuya tutunmasını önler).

Normal floranın vücut savunmasındaki asıl etkisi immün sistemi sürekli uyanık tutup patojen mikroorganizmalara daha çabuk ve etkili cevap vermesini sağlamasıdır.
(ASH ler üzerinde yüksek düzeyde MHC-ıı moleküllerinin eksprese edilmelerini ve böylece yabancı antijenlerin immün sistem tarafından hızla tanınıp cevap oluşmasını sağlayarak).

6. Beslenme
Protein malnutrisyonu olan çocuklarda deri oldukça incedir ve kolayca zedelenir.
Protein ve vitamin eksikliği olan çocuklarda konjuktiva epiteli defektli olabilir, barsak mukoza epitelinde de yetersizlik vardır.
Protein, vitamin (A vit.) ve mineral (çinko) eksikliğinde fagositik hücrelerin ve T lenfositlerin fonksiyonlarında yetersizlik görülür.
Komplemanın hemolitik aktivitesi zayıflar,
Protein-kalori malnutrisyonunda sIgA düzeyleri düşük olur

7. Antijene özgül olmayan immün cevap (Akut faz cevabı):

Sitokin denilen biyolojik mediatörler,

Mikroorganizmaların vücut hücreleri ile temasından sonra salgılanan antimikrobik etkili çözünür moleküller (akut faz reaktanı)

aracılığıyla ortaya çıkar.

Sitokinler infeksiyon sırasında çeşitli hücrelerin birbirleriyle ilişkisini düzenleyen hormon benzeri peptidlerdir.

Başlıca 4 hücre türü tarafından salgılanırlar

Mononükleer fagositik hücrelerce (makrofajlar) salınan sitokinler:
IL-1
IL-6
TNF-a
IFN-g
Endotel hücrelerce salınan sitokinler:
IL-1
IL-6
TNF-a
IL-8

NK hücrelerince salgılanan sitokinler:
IFN-g

g/d reseptörü taşıyan T hücrelerince salgılanan sitokinler:
IFN-g

IL-1
IL-6 inflamasyon ve ateş
TNF-a oluşumunda rol oynar

IFN-g Antiviral etkili akut faz cevabı ürünü dür.
Ayrıca makrofajlardan sitokin üretimini uyarır

IL-8 PNL kemotaksisinde görev yapar

Akut faz reaktanı maddeler:
CRP,
Amiloid A proteini,
Haptaglobin,
Fibronektin,
a1-antitripsin,
a2-makroglobulin
a1- kimotripsin
Transferrin
Seruloplazmin
Kompleman (C3)

Akut faz reaktanı maddeler:
-Mikroorganizma proteazlarını inhibe ederek,
-Yüzey reseptörlerini kapatıp
mikroorganizmanın adezyonunu
engelleyerek,
-Kompleman aktivasyonunda görev almak
suretiyle mikroorganizmanın opsonizasyonunu
arttırarak
antimikrobiyal aktivitelerini gösterirler

8. Ateş :
Zararlı etkenlere karşı vücudun temel cevabının bir göstergesi olarak kabul edilmektedir.
Isı yükselmesi sonucu mikroorganizmalar için uygunsuz bir ortam oluşur,
Fagositoz yapan hücrelerin fagositik aktivitesi 38-400C de 370C ye göre daha fazladır.
Normal vücut ısısı tür bağışıklığında da etkilidir (Soğuk kanlı ve sıcak kanlı hayvan türlerinin şarbon’a dirençli olmaları).

9. Doku ve sıvılardaki koruyucu faktörler:

a) Lizozim :
Ter, BOS ve normal idrarda bulunmaz,
Tükrük, burun salgısı, gözyaşı, barsak sekresyonu vb. vücut salgılarında bulunur,
Lökosit ve makrofajlarda bulunur
Gr pozitif bakterilere (hücre duvarında muramik asit fazla olduğu için) etkilidir,
Gr negatif bakterilere etkisi azdır,

b) Bazik polipeptidler :
Lökin: PNL lerden salınır, Gr +’ lere etkilidir
Plakin: Trombositlerden salınır, Gr +’ lere etkilidir,
Fagositin: PNL lerin parçalanması ile açığa çıkar, Gr-’ lere etkilidir.
Spermin: Prostat salgısı, sperm ve böbrek dokusunda bulunur, Gr+’ lerde DNA ve RNA sentezini önler

c) Beta lizinler :
Kanın pıhtılaşması sırasında trombositlerden açığa çıkar,
Streptokok dışında diğer Gr+ bakterileri eriterek öldürür.
d) Properdin :
Serum, BOS, süt ve lökosit ekstrelerinde bulunur,
Kompleman ile birlikte ve Mg++ iyonları varlığında Gr- bakterilerin birçoğuna, bazı viruslara (kabakulak, influenza) ve bazı protozoonlara (T.gondii) etkilidir,
Kompleman sisteminin aktivasyonunda görev yapar.

e) İnterferon :
Başta viruslar olmak üzere tüm mikroorganizmalar, bunların ekstreleri, endotoksinleri, bitki ekstreleri ve bazı sentetik polimerlerin hücre üzerine uyarıcı etkisi ile bu hücreler tarafından oluşturulan ve salgılanan protein yapısında maddelerdir.

İnterferon Özellikleri :
Yalnız oluştuğu canlı türünde etkilidir,
Koruyuculuk daha çok viral infeksiyonlara karşıdır,
Bir hücreden interferon salınınca, bu madde çevrede bulunan henüz infeksiyona uğramamış sağlam hücrelere ulaşır ve onları korur (Komşu hücre uyarılarak antiviral protein salgılaması sağlanır)
Doğal öldürücü (Naturel Killer=NK) hücreleri uyararak onları aktive eder,
Belli bir virusa özgü olmayıp birçok virus için etkili olabilir.

İnterferon çeşitleri:

a interferon: Lenfositlerin uyarılması ile oluşur, viruslara ve tümör hücrelerine etkilidir,

b interferon: Fibroblast, epitel hücreleri ve makrofajlar tarafından oluşturulur, viruslara etkilidir,

g interferon: (Makrofaj aktive edici faktör=MAF)
Makrofaj, NK hücreleri ve T lenfositlerince oluşturulur, bağışıklıkta düzenleyici görev yapar. Antiviral etkisi diğerlerinden zayıftır.

f) Kompleman :
Normal kan serumunda bulunan, kompleks protein yapısında bir maddedir,
Isıtmakla (560 C de 30 dakika) aktivitesini kaybeder,
Yirmiden fazla alt birimi vardır (C1,C2,….C9),
Bakteriler üzerine eritici etki yapar,
Doğrudan doğruya veya doğal antikorlarla birlikte veya CRP ile birlikte hücreye yapışarak litik (eritici) yada fagositozu hızlandırıcı (opsonik) etki yapar.

g) CRP (C-Reaktif Protein)
Normal serumda belli bir miktarda bulunur,
İnfeksiyon sırasında 100 kat kadar artar,
Komplemanla birlikte fagositoza yardım eder.

10. Engelleyici hücresel elemanlar :

Fagositoz ve pinositoz yaparak yabancı cisim ve mikroorganizmaları vücuttan temizlerler,
Antijenleri immünojen haline getirirler
İltihap olayında görev alırlar

a. Makrofajlar : Çeşitli dokularda ve dolaşan kanda bulunan mononükleer hücrelerdir

Örnek: Kapillerlerde endotelial makrofajlar
Akciğerde alveolar makrofajlar
Dalak ve lenf bezi sinüslerinde dendritik hücreler
Beyinde mikroglia hücreleri
Böbrekte mesangial hücreler
Karaciğerde kuppfer hücreleri
Deride langerhans hücreleri
Bağ dokusunda histiositler
Kanda monositler

11. Fagositoz/Pinositoz :
Fagositoz: Partikül halindeki yabancı bir cismin fagositik hücrelerce yutulup, sindirilip vücuttan temizlenmesidir.
Pinositoz: Eriyebilir haldeki yabancı bir cismin fagositik hücrelerce yutulup, sindirilip vücuttan temizlenmesidir.

a) Kemotaksi: Fagositlerin fagosite edilecek maddeye yaklaşmasıdır. Çeşitli kemotaktik faktörlerin etkisi ile olur.

Kemotaktik maddeler:
-mikroorganizmaya ait ürünler
-konağa bağlı faktörler olabilir.

Mikroorganizmalara özgü kemotaktik faktörler (özellikle S.aureus, S.pyogenes, S.pneumoniae, E.coli ve M.tuberculosis tarafından üretilir) :
endotoksin,
hücre duvar komponentleri ve
bakteri enzimleri olabilir.

Konağa özgü kemotaktik faktörler:
Kompleman aktivasyon ürünlerinden
C3a ve C5a
Lökotrien B4 (LTB4)
Trombosit aktive edici faktör (PAF)
İnterleukin 8 (IL-
Histamin, ve diğerleri

(Genetik olarak nötrofillerdeki ameboid hareket yeteneğinin zayıf olduğu durumlarda kemotaksi olayı zorlaşır. “Nötrofil hipomotilitesi” veya “Tembel Lökosit Sendromu”).

b) Opsonizasyon: Fagositik hücre ile fagosite edilecek cisim arasında sıkı temas oluşması. En önemli aşamadır
Opsonizasyona etki eden faktörler:
Opsonin antikorlar
Özgül bağışıklık sonucu oluşan IgG ve IgM antikorları,
Kompleman alt birimlerinden C3b
Makrofajlarca salınan fibronektin
(Gr+ bakterileri yapıştırır)
Ortam pH sı (pH:6-8 olmalı)
Ortamın hipotonik olması

(Kapsüllü bakterilerin kapsül maddesi opsonizasyona mani olmak suretiyle antifagositik etki gösterir)

c) Yutma:
Fagozom
Fagolizozom

d) Öldürme ve Sindirme
Oksidatif mekanizmalarla öldürme: Nötrofil zarındaki oksidaz enziminin aktivasyonu ve plazma zarına bağlı oksijen molekülünün redüksiyonu sonucu oluşan;
Superoksit anyon (O-2)
Hidrojen peroksit (H2O2), ve
Hidroksil kökleri (OH-) etkisiyle mikroorganizmalar öldürülür.

Nonoksidatif mekanizmalarla öldürme: Nötrofil granüllerindeki antimikrobik etkili proteinler ve peptidlerin etkisiyle gerçekleşir. Bunlar:
Katyonik proteinler ( Fagositin, lökin)
Laktoferrin
Lizozim
Defansin
Nuklear histonlar, proteazlar, katepsin, serum esteraz, elastaz gibi enzimler

Sindirme : Öldürülen mikroorganizmalar lizozomal granüllerdeki litik enzimler ile parçalanıp sindirilir, geriye kalan artıklar ekzositoz ile hücre dışına atılır.
Asit fosfataz
Asit lipaz
Asit ribonükleaz
Hyaluronidaz
Lizozim
Kollagenaz
Beta glukuronidaz
Fosfolipaz
Asit pH (4-5)

12. İnflamasyon:
Vücudun;
bir infeksiyöz ajanla invazyonuna,
ag ile karşılaşmasına ve (hatta)
fiziksel bir travmaya verdiği
cevaptır.
Bu cevabın başlıca amacı bağışıklıkta görevli hücreleri olay yerine çekerek vücudu korumaktır.

İnflamatuvar cevap sırasında 3 major olay görülür:
İnfeksiyon bölgesine kan akımı artar.
Kapiller geçirgenliğinde artış olur.
Lökositler (nötrofil, makrofaj, lenfosit) damar dışına çıkarak perifere gelir. Bu hücreler daha sonra kemotaktik uyaranlar etkisiyle hasar bölgesine göç eder.

Fagositoz
Parçalanmış lökositlerden açığa çıkan trombin etkisiyle, damar dışına sızmış plazma pıhtılaşır, oluşan pıhtı lenf kanallarının ağızlarını tıkayarak mikroorganizmanın yayılmasını engeller.
Damar dışına sızan plazma, bölgedeki toksik ürünleri sulandırarak etkilerini azaltır.
Damar dışına çıkan özgül ve özgül olmayan antikorlar bir yandan fagositozu hızlandırır, bir yandan da mikroorganizma ve toksinleri nötrler.
Meydana gelen irin ortamı yoğunlaştırarak mikroorganizmanın yayılmasını engeller.
Bölgede artan metabolik faaliyet sonucu lokal ısı yükselmesi, laktik asit ve CO2 birikimi olur.

Kazanılmış Bağışıklık
Aktif kazanılmış bağışıklık :
Hastalık geçirmek
Devamlı az etkenle temas
Aşılanmak

Aşılar :
Ölü etkenlerle
Ölü bakteri aşısı: Boğmaca, TAB
Ölü virus aşısı: İnfluenza, Kızamık, Kuduz, Polio (Salk)

Canlı-Attenüe (zayıflatılmış) etkenlerle
Canlı bakteri aşısı: BCG
Canlı virus aşısı: Polio (Sabin), Kızamıkcık
Etken ürününden hazırlanmış aşılarla
Toksoid: Difteri, Tetanus
Kapsül : Menengokok, H. influenza tip b (Hib)
Yüzey antijeni : Hepatit B,

Pasif kazanılmış bağışıklık :
Plasental yol: IgG
Süt-Kolostrum: IgA
Antiserum: IgG, IgM
Gama globulin: IgG, IgM
Lenfosit aktarımı

[hattice]

cok iyi olmuş eline sağlık

[Yazar]

Yazılar